FA LE SIANGINN KAINAK KONG AH KAN TUAH KHAWH MI
Biahmaithi
Pathian thawngin vawlei ah ram tha bik, USA kan phan. Mi phundang ram, nunphung, holh, tlonlen dan aa dannak ram le fimnak in riantuannak ram a si caah kan harnak kong cu chim hau lo asi. Pathian thawngin nihin tiang thutdir har ruangah hmual pho ngaingai cu kan um lo tluk asi.
Kan phak kaa ah cun, Nun khawhnak kha biapi bik ah kan chiah. Thutdirnak kongah kan buai lo, a zeihmun poah kha a tha in kan hmuh dih. Sau deuh kan hung um tikah, an ram tiluan nih a kan ciah deuh ve i, inn lo tha deuh ah siarem deuh in thutdir khawh nak hmunhma kawl le sersiam hram kan thok i duhsah tein hmuhmi tangkaa a tlawmngai tung nain Inn le lo a ngei ngai mi miphun ah kan hung cang. Khuakip ah Chin mi nih Inn tete le Biakinn kan cawk chin lengmang tikah nihin ah cun Biakinn a ngeimi khrihfabu kan tam ngai cang; Inn thatha a ngeimi zong kaakip ah kan karh ngaingai cang.
Nihin tiang cu kan hmuhmi thlahlawh in Nunman (Bill) poahpoah kan pek i, Eiman le Sizung kalnak man cu cozah deuh nih rin kan si ko rih. Cozah bawmhnak um hlah sehlaw hmual a pho ding chungkhar kan um kho. Sihmanhseh nungmen in hmai cu kan nor cuahmah i, chungkhar cio zong duhsah kan sia a rem deuh cuahmah i thluachauh asi kan ti khawh caah lawmh a um ngaingai.
Sinain, kan dirhmun aa rem deuh kan ti lio ah kan nunnak ah, kan chungkhar thutdir dan ah sersiam ding thil tampi an hung chuak cuahmah ve. Hi capar ah hin cu kong cu langhter khawh kaa zuam lai.
Kan Chungkhar Dirhmun Aa Thleng Cuahmah!
Cunglei kan chim cang bantukin, pawcawm-thutdirnak ah kan sia a hung rem deuh kan ti cuahmah lio ah Ngakchia te, zei hngal lo in kan pek mi poh a Eimi kan fa le hna cu, kum can sinah an hung tlah thluahmah ve. An catang a hung sang chin lengmang. Ramtha ah kan um caah Tang 12 tiang cu Nu le Pe retheih hau lo in cozah nih a lak bak in an kan cawmpiak hna caah kan tha a dam. Atu ahcun ka fa le pawl a lak in Kai dingmi Catang, tang 12 an hong chuak cuahmah.
Tang 12 an lawnh hnu cu sianghleirun (College le Universtity) ah peh ding asi cang. Siangsang kai dingah cun cozah nih zoh a si ti lo. Mah tein Nu le pa he i bawm in tawlrel a hau cang. Ngaihchia a si mi cu, Chin mi kan tam bik nak, Indianapolis le Dallas in cuanh tikah, Tang 12 a dih mi an tam tuk nain, College a peh kho mi an tlawm tukmi hi asi. Chin mi minung 7000 hrawng umnak DFW in 2016 CND ah Bachalor a dihmi laksawng peknak kan tuah i minung 3 lawng an si. A kai lio mi kan hong tam deuh ngaingai nain, a kai ding zat cu kan kai thiamthiam rih lo tiah ti khawh asi.
Khua A Ka Ruahter Ngaingai Mi
Tukum cu kan Khrihfabu chungin mino tam lak te, tang 12 an lim ve i kan i lawm tuk hringhran. College ah a lanmi zong an um len, Bible siangin a pehmi zong tlawmpal kan hon ngeih hna. Sianginn luhnak kan hon tuah tikah, Tangkaa kongah tlamtlin lo nak a um caah a cheu cu peh kho lo in rian tuan tu an thok. Cacawn can a si mi ngakchia hna tangka um lo ruangah rian lei ah an i mer ko mi hmuh tikah lung a tha lo.
An Sianginn hi cacawn man a fawi nak, Semester pakhat ah Cusin (Tuition) man, Umnak man, le Eiman dihlak ah Thong 6 hrawng a zaatnak, kumkhat ah Thong 12 hrawng a dih dingmi hmun asi. Nu le pa hna nih kum tin te, cozah sinah kan pekmi Ngunkhuai (TAX) kan hmuh thanmi hi chungkhar tamnawn cu Thong 10 tiang hmanh a hmu lengmang mi kan um. Kan tangkaa kalnak Dawi tikah, Inn cawknak le Motor tha cawknak, lai lei chungkhar zohkhenhnak, Peng le tlang thawh le Civui tuahnak ah a tam deuh hi an zuang tawn. Thil tha lo cu a si lo nain, kan tangka ngeih chun an kalnak hmun tuakthan dingah hi capar hin theihter thannak tuah ka duh.
Nu le Pa thinlung ah USA ram tham cu Cozah nih pei Sianginn kaiman pekpiak a si cu tiah zatlang in a ruatmi kan um. Arak si nemnam lo! Zeimawzat cu ca an thiam ruangah Scholarship, bawmhnak a hmumi cu an um ve taktak lai nain, kan fa le vialte hi cozah bawmhnak in catang sang an kai dih te lai ti ruah cu a palh mi asi caah kan fa le catang sang kainak kongah Nu le Pa hi Daithlang in um a ngah lo.
Cacawnnak tangka hi cozah sinah cawi khawh asi! Kan cawi tikah, cozah nih rian a tuanmi kan si ahcun kan hmuhmi kha an zoh. Nu le Pa nih cawm rihmi ngakchia a si ahcun Nu le Pa hmuhmi tangka kha an zoh hnu ah a herh zat kha cawih asi. Mah tein i pek ding timi zat kha an chiah. Cozah nih anmah tuanvo ah an ruahmi zat lawng kha an kan cawih tikah, Nu le Pa tuanvo ah an ruahmi zat kha, Nu le Pa nih timhlamhnak kan rak ngeih lo tikah, kan fa le cu sianginn kai kho lo mi dirhmun ah an phan. Sianginn kai dingmi mino, a thang cuahmah mi, a kum a liam cuahmah mi pa kha, a mah tein aa tawlrel kho lomi dirhmun, bawmh a herh tuk mi dirhmun a si kan hmuh ko buin bawmhnak lam kan ngeih lo tikah, Riantuan mi dirhmun, catang ngei lo mi nih tuanmi rian chungah Chinmi kan Nungak Tlangval thatha an i rawn cuahmah hmuh tikah lung a fak ko. Hodah kan mawhchiat kun lai! Sianginn a peh kho lo mi Siangngakchia maw, Sianginn a peh ter kho lo mi Nu le Pa dah? Khua kan ruah ti a hau.
Chinmi Hmailei
Hruaitu nih an kan cawnpiak theo mi cu, Miphun pakhat a thazang cu cathiam mi mino zeizatdah a ngeih tiin tah asi an ti. USA kan phak tikah Nu le Pa hmurka in chuak tawn mi cu, kan Fa le ruah ahpei USA cu kan phak ko cu ti a si. A hman taktak! Vawlei ah a rumbik, a thawngbik, a nganbik, Fimnak ah a sanbiknak hmun asi caah kan fa le hi hmun i kan phak pi hna cu a tha taktak mi asi.
Kapkhat ah, minung chan chankhat lawng a nung dingmi, kan fa le hna, Fimnak cawng dingmi val thatha, Catang sang kai ding ah timhcia, (Ready) asinain a mah tein aa tawlrel khawh lo mi Chin mino tampi, Nu le Pa nih timhlamhnak kan ngeihpiak hna lo ruangah: kawlram ah um usihlaw, Ph.D a ngah kho dingmi pawl, USA ram ah hmuitinh kan ngeih piak hna lo ruangah, thazang rian tuan am thok cuahmah ahtah, USA kan rat cu kan fa le ca kan timi hi a dik ko kan ti kho taktak hnga maw tihi ruah lo awk tha lo asi.
USA ramah Chin mino tampi Siangin an kai khawh lo ahcun kan miphun hmailei tuanbia tialnak zongah chambaunak le derthawmnak he hmaiah a kal lai tihi kan dihlak hmuh khawh cia mi lam asi. Kan Chin Mino hna Catang sang an kai khawh ding hi loh theih lo mi Nu le Pa le, Hruaitu hna kan rian asi. Nihin Catang sang a kaimi kan Fa le hna hi hmailei ah a hodah kan si kha a langhter te lai mi kan Arfi ceu an si. Sianginn kai in Catang sang a kan Awn piakmi Chin Mino tampi kan herh. Culakah cun na Fa nu na Fapa kha an i tel.
Cawh Rihlomi Thil Mansung
Ram hruaitu hna nih an kan chimhtawn mi cu, kan nih Chin mi cu, vawlei thilchuak zeihmanh kan ngei lo nain, Ramthumnak ah kan mino tampi an phanh caah hihi kan caah Cawh rih lomi Thil Mansung an si, kan hna a ngam an kan ti tawn. An si taktak fawn! Chin miphun le Ram sersiamnak ca lawnghmanh ah siloin, Pathian pennak rian hi thukpi le fakpi in Chin mi nih aa onh ngam ve nak ding caah Mi-Hram (Human Resource) tampi kan herh ti cu kan dihlak hmuhmi le theihmi asi. Nihin ah cawh rih lomi Chin Siangngakchia vialte catang sang an peh khawh lo ahtah kan miphun aa lawm taktak te lai maw? Zeitindah kan tuah lai?
Kalay ah Sianghleirun ka rak kai bal ve. M.Res. ka tuah lio ah, ka Professor pakhat nih, Chin mi hi nan i zuam khun ding asi. Hakha ah University a um lo tiah nan zai. Kawlmi nih Hakha ah ra in cozah riantuan cu kan zuam tukmi asi lo. Dan pek phun in kuatmi lawng a tam deuh cu phak asi. Hakha ah University on khawh nak ding caah, Chin Professor tam pi nan herh. Atu ahcun nanmah Chin minung bak in on ding sisehlaw, Department pakhat hmanh nan on khawh tung lai lo tiah a rak ka ti. Lungfak ngai in ka nau le pawl forhnak ah ka rak hman tawn. Cu lio ah kawlram pumpi ah Sianghleirun ah ca a chimmi Chin Professor hi 30 hmanh an rak tling lo. Kalay ahhin 12 hrawng an rak um i a tambik ah ruahmi an rak si.
Chin miphun a hlei ce in Lai tlai pawl cu, kan pa le Ph.D a ngahmi hi kutdong in khiah i rel khawh an si rih i a tam deuh cu an kan Nunpi rih. Ka ca cawnnak le kan fimnak kawl can a tawituk rih tinak asi. Tampi cu hlatnak ka tuah bal lo nain, ka theih khawh tawkah, Kansas City ah a ummi, Bible Siangin pakhat hna ah, Korea nih Department an i ngeih i, kanmah DFW ah a ummi, Southwest Baptist Theological Seminary zongah, Korean D.Min. students caah Professor hna an i ngeih lawng si loin, anmah Korea Professor 8 an um. Chinmi nih kau ngai in rian kan tuan te ding nak caah cun cawhrih lo mi kan mino vialte Sianghleirun an kai a herh. Cacawn can ah tha tein ca an cawn a herh. A can a luan in cun a luan te ko lai. Chinmi hna kan hmailei hi nihin ca cawngmi kan fa le sining cungah aa hngat. Nihin Chin siangngakchia dirhmun in cuan usihlaw zeitindah kan hmailei hi kan ruah hnga, kan hna a ngam in kan i lunghmuih hnga maw, kan herh deuh ko tiahdah kan ruah hnga. Hruaitu le Nu le Pa nih ruah a herh lio can te a si rua ti hi al awk tha lo asi.
Nu le Pa Kan Har
Vawlei ah chanthar sal tiah ruahmi cu, Hlawhman tlawm tein can saupi chung riantuan termi an si. A tawinak in cun Chinmi hi ramthumnak, ramrum kan phan kan ti nain, chanthar Sal dirhmun kan luat lo daramaw tihi ruah khawh asi. Nu le Pa hna, mah le mah hmanh ton can ngei lo in chungkhar pawcawmnak caah rian kan tuan. Thinlung taksa, ruahnak, thlarau in kan ba taktak i, Nu le Pa vialte upat lo awk kan tha lo. Bawipa tu nih nan retheihnak hi miphun thanchonak le a sunparnak caah hmang ko seh.
Kapkhat leiah hi tluk rethei in nun kan hman, kan chan a liam cuahmah hmanh hngal kho lo in rian hrang kan tuan hnawhchan hi zeidah asi ti cu ruah a hau. Kan nunnak thazang dihlak in Hram kan sihnak (Invest) hmun hi a dikmi a si maw silodah ti zong ruah kan herh. Kan retheihnak vialte hi paw ca lawng in a dongh sual ahcun kan retheih mi hi sullam ngei lo ah a cang kho. Cucaah Nu le Pa hna kan retheihnak hi sullam a ngeimi retheihnak asi ding hi a biapi tuk hringhran. Zei kan tuah ahdah kan retheihnak cu hmual a ngeih lai i kan thatbat tha a dam a deuh lai tiah hal awk a um. Kan fa le nih catang sang pipi an awn i, Thazang rian a tuanmi nanmah kan mah chan in Fimthiamnak in rian a tuanmi (Skill Workers) dirhmun tal an hung phak ahcun kan thabat mihi a phu kan ti te hnga. Mah siloin, kanmah bantuk in cacawng loin Thazang rian, rian hrang ah an chan a dih than ve ahcun, nihin i Nu le Pa kan retheihnak vialte hi sullam ngeih zat in a ngei lomi ah a cang hnga.
A Har Mi Nu le Pa Nih Zeidah kan Tuah Khawh?
1. Chinmi Kan I Funtomnak Bu Ngan Pipi Nih:
Chinmi kan thazang vialte kan funnak Bu ngan pipi nihhin Bawmhnak in a si khawh lo zongah, cacawng dingmi kumkhua a si nain Tangka lei chambau ruangah cacawn aa dindingmi Chin mino hna nih Cawi awk (Loan) tal chiah piak kho hna usihlaw, kan miphun hmailei sersiamnak caah hramchiah (Invest) nak hman ngaingai asi hnga.
2. Chin Mirum Hna Nih:
Pathian thawngin Chin mi chungin Sushi Dawr in maw, phundang tete in Tangka tam deuh a ngeimi kan hong um cuahmah. Khuasak tintuk nak caah, a zaa tiah USA cozah nih an tuakmi a um. Cunak tam deuh tangka a hmumi cu Ngunkhuai hmanh tam deuh pek a haumi ram asi caah a herh lengin kan ngeih cu thluachuah asi nain ka chiah ko ahcun, Tangka dir ah a cang ve.
Kan mirum cheukhat pawl zongnih nan bank ah nan chiah ko mi, Tangka hi hram pa khatkhat ser in fimnak cawn a duhmi kan fa le hna nih cawi khawh awk in hram kan sih piak u law bawm chantu taktak asi hnga.
Keimah ka theih tawkah, US ummi hawkom rual nih, RUAL U min bunh in an ti khawh tawk tete an thawh i Chin ram le Chin miphun an bawmh tawn. Zapi nih theih mi bu hmanh asi naloin, hi hna an riantuannak hi khuaruah har in san a tlai. CCU ah tangka tampi dih in Tennis Court an ser. India, Bangladesh, Kawlram Chin Siangngakchia vialte tonnak caah a herhmi Tangkaa tampi an bawmh hna. Ram rian tuannak ah zunghlannak le a dang tete ah thazang an chuah. Chimthiam lo mi bawmhnak tete an tuah mi hmuh tikah, USA um kan mirum deuh vialte i bawm hna shelaw, rian tampi an tuan khawh ko tung lai ti hi pumpak in ka ruah. Va si kho sehlaw, Cawh rihlomi Lungvar ah kan ruahmi Chin mino hna sianginn kainak caah bawmhnak in a si khawh lo hmanhah Cawiding tal in hram kan chiah piak kho hna sehlaw a tha tuk hnga.
3. Nu Le Pa Nih
Cunglei ah langhter bantukin Nu le Pa hi kan har taktak. Kan ba kan ti ko bu ah kan batnak hmun hi, a lo than te dingmi, Inn le lo thatha le, Motor man fakfak le Khua le peng le tlang thawh pawl le, puai tuahnak dangdang pawl ah an kal dih i, kan hmailei dirhmun biachimtu, Chin siangngakchia, kan fa le caah a kal mi a um tung lo ahcun thabat man ngei lo asi hnga. Cucaah kan tangka hmannak ah kan fim a hau.
Zeidah kan tuah khawh?
Fa le caah College kainak tangkaa tuan tein kan khon piak khawh hna. Sallie Mae’s nih USA ram chung dihlak hlathlainak a tuah. Kum 18 tang fa le a ngeimi Nu-va khuah 2000 bia an hal hna. Nu le Pa tamdeuh nih Fa le Sianghleirun (College) kainak caah tangka an khon. Sinain a tlawmtuk tiah ati. 2013 ah zakhat ah sawmnga 50% nih fa le caah College kainak an khon. 2014 ahcun 51% nih an khon, a hong kai deuh. Cu lioah, Edward Jones nih minung 1006 Sin in an tuahmi hlatnak an thanh ve tikah, zakhat ah sawmsarih 70% nih 529 plan, Fa le ca I College kainak tangka khon nak konghi an hngal lo tiah an ti.
USA ah College kai hi a man a fawi hrimhrim lo. Kumkhat ah zatlang in $8893 a dih tiah New Yowk ah hram a bunhmi College Board nih an thanh. Private sianginn kai ahcun kumkhat ah $30,094 hrawng hi zatlang in a dih tiah an ti. Siangngakchia ca ahtah, sianginn kainak Leiba hi zeizat hrawngdah a zat an ti tikah, Kumkhat na thlahlawhnak tam deuh na bat ahcun na har cang lai tiah San Diego i a ummi pa, chawva lei tuaktan thiammi, Leonard Wright nih a chim. Cucaah kan fa le hi leiba tlawm tein sianginn an dih khawh a herh caah Nu le Pa le Hruai tu pawl cawlcangh thiamhi a tu lio Chinmi nih kan herh ngaingai.
Cucaah Sianginn kai lio mi fa a ngei i an College kainak kongah zeitindah ka tuak tan lai ti a hngal lo mi hna caah tiah, US News nih tangka lei in ruahnak peknak capar an tial. Cu hna cu atang lei bantuk in an si.
A. 529 Plan.
529 plan timi hi Fa le Sianginn kainak caah tangka tuaktan nak hmun asi. 529 plan hi a phunphun in a um. Kan umnak State kip cio in a sining an i dang cio i, punghman fee le tawlrel man zong pek lengmang a haumi a si. Tax lei in hlawknak a ummi asi. Nan state nak in midang state ta a that deuh ahcun mi dang state zongah lak khawh asi i, na thok hlan ah hlathlainak tha tein na tuah ta khawh. Cucaah fa le College an kai te nak ding kongah zeidah ka tuah lai ti a hngal lo mi nih cun 529 plan hi thoknak ding hmutha a si tiah an tial.
529 Plan hi phunhnih in a um tiah an ti. Mah nih pekcia mi (Prepaid plan) zong a um. Na fa nih a kai te dingmi Tuition Credit kha a tu na umnak State i a tulio Tuition man ning in na cawk lai. A ruang cu na fa kum 18 a va tlin te tikah cun tuition man tampi a rak kai kho cang. Atu tein naa cawk cia khawhnak hmun asi. Mah belte na fa nih na cawkpiak nak sianginn kha a kai duh te lo sual ahcun, naa khonmi tangkaa kha a karh lai lo, nain a laak cu na lak than khawh lai.
(Catial tu keimah cu tangka lei konglam a theimi ka si lo caah a dikthlir in ka thei lo I a thiammi he 529 plan konghi hlat khawh ah a tha.)
B. UTMA/UGMA Account:
Tu le fa fimnak cawnnak caah khon mi hmun asi. Ro khonpiak bantuk asi. UTMA cu, the Uniform Transfer to Minors Act; UGMA, cu the Uniform Gift to Minors Act tinak an si. A dernak lei cu, na Fa sianginn kai bawmhnak ding kong a sianginn nih an ruah tikah, na khon piakmi tangka cungin an tuak lai. Tampi na khonpiak ahcun tlawm deuh an bawmh hnga. Sinain tampi na khon piak khawh ahcun, sianginn nih bawmh hau loin a kai kho lai. Hi kong zonghi ka tuah ko lai tiah na ruah ahcun Tangka lei ah a thiammi ruahnak na lak hmasa a herh. (Financial Advisor)
C. Coverdel Education Saving Account
Fa le ca cawnnak ca bakah khonpiak mi asi. Anih hi kumkhat ah $2000 nak tam khon khawh asi lo. Kumkhat ah $2000 na khon hmanh ah na nunnak ah hna an hnawh tuk lai lo nain, na fa caah a tha hnem ngaingai lai. A cunlei i kan tialmi 529 kha a lar tuk caah CESA hi a tha a der tiah an ti. Sinain 529 zong kha a tambik $200,000-400,000 (Sing 2-4) kar lawng khon khawh asi ve. State pakhat le pakhat tu cu an I dang.
D. Nangmah te zongin na Khon Khawh.
Zarhtin te na hmuh mi thlahlawh in $20 te khonpiak peng law, thlakhat ah $80 na khonpiak lai. Kum khat ah $1000 na khon piak lai. Na fa kum 5 a si in na thok ahcun, Kum 18 a tlin te tikah cun Tam ngaingai te a bawmh lai.
E. Na FA le Tangka Hmanning Cawnpiak hna.
La Salle University, Philadelphia i Sianngakchia tawlrel tu pa, George Walter nih kum 4 ngakchia na ngeih ahcun tangka leiin cun mi vanchia na si, kum 14 ngakchia na ngeih ahcun nau umh an bawmh lai nain kum 17 ngakchia na ngeih ahcun fawi ti lo. College caah tangkaa a herh cang lai ati. A si kho pengmi cu a si lo nain, siangngakchia nih, an tangka hi dotthum ah an then a herh tiah ati.
Zarhti hmanmi, Caantawi tinhmi ca, le can sau tinhmi ca tiin phunthum ah an then khawh i, can sau tinhmi ah College kainak hi a va tel mi asi. Hihi siangngakchia nih tha tein tuak an thiam ahcun, an nunnak lamthluan ah tangka hmuhmi le hmanmi tuaktan an thiam lawng siloin, zeidah thil biapi asi ti hngalh nak hrimhrim ah a bawmh hna lai i, tangkaa kongah an sia a rem deuh lai ati. A ti chap rih mi cu, Sianginn khar kar, College sianginn thokhlan kar te hmanh ahkhin hi bantuk in tuaktannak khuaruah an ngeih ahcun, an I khonmi tangka nih an kumkhat nak caah an herhmi cauk le cafung te pawl cu a zat lai tiah ati. Cucaah fa le hi tangka tawlrel ningcang le khon ningcang le a biapi mi thil, biapi ah chiahthiamnak Nun kha cawnpiak an herh tiah ati.
F. Tangka tamdeuh na Kawl khawh lo ahcun, Tlawm deuh in Hmang.
Na tangka hmuhnak hi rikhiah bak asi ahcun, na fa le college kainak ding caah ruat bu tein Tlawmdeuh in nun khawhnak lam kawl. Shakeela Hunter, Director of the Student Money Management Center, University of Arlington, Texas nih, “Na fa sianginn kainak High School nih Dual Credit silole (Advanced placement Courses) an pe hna maw pe hna lo ti kha hlat. Cu hnuah, nan fa le kha man fawi tein kai khawhnak, Community College ah luh ter hna ulaw, University an kai tikah, an hmuhcia mi Credits vialte kha thial piak hna u,” tiah ati.
Hi nih hin Zeidah cawn ka duh ti kha nan fa le a hngalhter hna lai. Jack Schacht, President of College Planning Team, Wheaton, Illinois nih, “Buaih laknak (Graduate) caah siangngakchia tamdeuh cu kum 6 an rauh caah a cunglei kan langhter mi nihin Nu le pa kha an fa le caah, College kainak tangka khonnak caah ruahnak a bawmh hna tiah ati.
Na Fa nih a nunnak ah zeidah tuah a duh ti kha tuante in na hngalh khawh ahcun tuan tein ttuan a duhmi rian kha a fiang lai i zeidah cawn ka herh ti kha fiang tein aa hngalh cia lai caah cu nih cun College kainak ah tangkaa tampi a tlo ter lai. Kum li ah dihkhawh hi Kum ruk i dih nakin cun tam pi tangkaa a tlo (Save). Schacht nih a timi cu, “Siangngakchia hna nangmah le nangmah i hngal. Kum 16 a si mi siangngakchia nih amah le amah hi zeiltuk indah aa hngalh, tihi a biapi tuk ati. Kum 16 siangngakchia nih zeidah a duh le zeidah tuah te aa timh kha a hngalh cia nak nih sianginn a kainak lamthluan a tluan ter lawng siloin, tangka lei zongin tampi a tlo ter lai, tiah a chap chih.
Biafunnak
Bultan ngai in tu tan ah ka langhter duhmi cu, USA kan phanh khawh hi Pathian thluachuah a si. Nu le Pa Rian ah manh lo taktak le chun it lo le zan it lo in kan tuan kan ti ko bu ah i zat ti ni a um lo. Cu hlei ah cawh rih lo mi lungman sung, kan fa le hna caah zeihmanh timhtuahnak ngei lo in rian lawng kan tuan, a rawk te ding mi Inn cawknak le, Motor thatha cawknak le, peng le tlang khua thawh hrawnghrang ah kan hmuhmi hnihkhat tangkaa te te a kal dih i kan fa le cacawng kho lo in rianhrang an tuan than ve ahcun kan retheihnak vialte hi a miak lo pin ah hmailei Chinmi kan ruahchannak zong a rawk. Kan chungkhar caah hmailei kong cuanh tikah kan tum chuk cia. Kan si a fak kan har ko bu hin, Chin siangngakchia thatha hna nih, a caan lio teah sianginn an chuah tak lengmang i, rianhrang ah kan mah bantuk in an liam cuahmah nak chungin an chuah khawh nakhnga, Nu le Pa hna nih zanghlei cawi in kan tuah kho mi tete a um hnga maw ti lam kawl hi ca tialtu saduhthah asi. Felfai ngai in hlathlainak tuah hnuah tial mi capar siloin, mah siaherh nak cungin a hung chuak mi a si caah, zangdam tein nan ka relpiak nak lai zong kan nawl hna. Chin miphun caah, Pathian le Fimnak nak in a biapi deuhmi vawlei kan Nun chungah a um lo.
Kan retheihnak le kan thabatnak vialte hi a herhnak hmun ah hramchiah (Invest) nak in hmailei vawlei daihnak, thanchonak, Pathian sunparnak rian ah bochan tlak Chin mino thatha chuahnak lam thim thiam i zuam hi tangka fim te hmannak (Well Spent) a si hnga. Suingun chawhlawn, vawlei cung Inn le Lo cu an rawk kho. Kawl nih, Fimnak cu Minung nih fir khawh asi lo an ti. Na fa cu Inn le Lo, Motor thatha le Tangka tampi na roh khawh men ko, nain fimnak a ngeih lo le a lung a fim lo ahcun chikkhat ah an lo dih lai. Na fa cu Pathian sin ah na hruai i Vawlei fimnak sangpi a cawngmi si lak in lam na hmuhsak ahcun thilri chawva ro pek a hau lo. Na ro cu a dong kho lo mi tiput bantuk asi cang caah, vawlei thilri nih a nunchung a dawi lengmang cang lai. Chin mino hna sin ah Ro tha roh khawh i zuam hi nihin kan caan ah kan herh bikmi asi.
Fa le caah a re a theimi Nu le Pa vialte Pathian nih thluachuah in pe ko hna seh.
Lawmhnak tampi he
Zathawngcin Siakhel
August 29, 2016
Pathian thawngin vawlei ah ram tha bik, USA kan phan. Mi phundang ram, nunphung, holh, tlonlen dan aa dannak ram le fimnak in riantuannak ram a si caah kan harnak kong cu chim hau lo asi. Pathian thawngin nihin tiang thutdir har ruangah hmual pho ngaingai cu kan um lo tluk asi.
Kan phak kaa ah cun, Nun khawhnak kha biapi bik ah kan chiah. Thutdirnak kongah kan buai lo, a zeihmun poah kha a tha in kan hmuh dih. Sau deuh kan hung um tikah, an ram tiluan nih a kan ciah deuh ve i, inn lo tha deuh ah siarem deuh in thutdir khawh nak hmunhma kawl le sersiam hram kan thok i duhsah tein hmuhmi tangkaa a tlawmngai tung nain Inn le lo a ngei ngai mi miphun ah kan hung cang. Khuakip ah Chin mi nih Inn tete le Biakinn kan cawk chin lengmang tikah nihin ah cun Biakinn a ngeimi khrihfabu kan tam ngai cang; Inn thatha a ngeimi zong kaakip ah kan karh ngaingai cang.
Nihin tiang cu kan hmuhmi thlahlawh in Nunman (Bill) poahpoah kan pek i, Eiman le Sizung kalnak man cu cozah deuh nih rin kan si ko rih. Cozah bawmhnak um hlah sehlaw hmual a pho ding chungkhar kan um kho. Sihmanhseh nungmen in hmai cu kan nor cuahmah i, chungkhar cio zong duhsah kan sia a rem deuh cuahmah i thluachauh asi kan ti khawh caah lawmh a um ngaingai.
Sinain, kan dirhmun aa rem deuh kan ti lio ah kan nunnak ah, kan chungkhar thutdir dan ah sersiam ding thil tampi an hung chuak cuahmah ve. Hi capar ah hin cu kong cu langhter khawh kaa zuam lai.
Kan Chungkhar Dirhmun Aa Thleng Cuahmah!
Cunglei kan chim cang bantukin, pawcawm-thutdirnak ah kan sia a hung rem deuh kan ti cuahmah lio ah Ngakchia te, zei hngal lo in kan pek mi poh a Eimi kan fa le hna cu, kum can sinah an hung tlah thluahmah ve. An catang a hung sang chin lengmang. Ramtha ah kan um caah Tang 12 tiang cu Nu le Pe retheih hau lo in cozah nih a lak bak in an kan cawmpiak hna caah kan tha a dam. Atu ahcun ka fa le pawl a lak in Kai dingmi Catang, tang 12 an hong chuak cuahmah.
Tang 12 an lawnh hnu cu sianghleirun (College le Universtity) ah peh ding asi cang. Siangsang kai dingah cun cozah nih zoh a si ti lo. Mah tein Nu le pa he i bawm in tawlrel a hau cang. Ngaihchia a si mi cu, Chin mi kan tam bik nak, Indianapolis le Dallas in cuanh tikah, Tang 12 a dih mi an tam tuk nain, College a peh kho mi an tlawm tukmi hi asi. Chin mi minung 7000 hrawng umnak DFW in 2016 CND ah Bachalor a dihmi laksawng peknak kan tuah i minung 3 lawng an si. A kai lio mi kan hong tam deuh ngaingai nain, a kai ding zat cu kan kai thiamthiam rih lo tiah ti khawh asi.
Khua A Ka Ruahter Ngaingai Mi
Tukum cu kan Khrihfabu chungin mino tam lak te, tang 12 an lim ve i kan i lawm tuk hringhran. College ah a lanmi zong an um len, Bible siangin a pehmi zong tlawmpal kan hon ngeih hna. Sianginn luhnak kan hon tuah tikah, Tangkaa kongah tlamtlin lo nak a um caah a cheu cu peh kho lo in rian tuan tu an thok. Cacawn can a si mi ngakchia hna tangka um lo ruangah rian lei ah an i mer ko mi hmuh tikah lung a tha lo.
An Sianginn hi cacawn man a fawi nak, Semester pakhat ah Cusin (Tuition) man, Umnak man, le Eiman dihlak ah Thong 6 hrawng a zaatnak, kumkhat ah Thong 12 hrawng a dih dingmi hmun asi. Nu le pa hna nih kum tin te, cozah sinah kan pekmi Ngunkhuai (TAX) kan hmuh thanmi hi chungkhar tamnawn cu Thong 10 tiang hmanh a hmu lengmang mi kan um. Kan tangkaa kalnak Dawi tikah, Inn cawknak le Motor tha cawknak, lai lei chungkhar zohkhenhnak, Peng le tlang thawh le Civui tuahnak ah a tam deuh hi an zuang tawn. Thil tha lo cu a si lo nain, kan tangka ngeih chun an kalnak hmun tuakthan dingah hi capar hin theihter thannak tuah ka duh.
Nu le Pa thinlung ah USA ram tham cu Cozah nih pei Sianginn kaiman pekpiak a si cu tiah zatlang in a ruatmi kan um. Arak si nemnam lo! Zeimawzat cu ca an thiam ruangah Scholarship, bawmhnak a hmumi cu an um ve taktak lai nain, kan fa le vialte hi cozah bawmhnak in catang sang an kai dih te lai ti ruah cu a palh mi asi caah kan fa le catang sang kainak kongah Nu le Pa hi Daithlang in um a ngah lo.
Cacawnnak tangka hi cozah sinah cawi khawh asi! Kan cawi tikah, cozah nih rian a tuanmi kan si ahcun kan hmuhmi kha an zoh. Nu le Pa nih cawm rihmi ngakchia a si ahcun Nu le Pa hmuhmi tangka kha an zoh hnu ah a herh zat kha cawih asi. Mah tein i pek ding timi zat kha an chiah. Cozah nih anmah tuanvo ah an ruahmi zat lawng kha an kan cawih tikah, Nu le Pa tuanvo ah an ruahmi zat kha, Nu le Pa nih timhlamhnak kan rak ngeih lo tikah, kan fa le cu sianginn kai kho lo mi dirhmun ah an phan. Sianginn kai dingmi mino, a thang cuahmah mi, a kum a liam cuahmah mi pa kha, a mah tein aa tawlrel kho lomi dirhmun, bawmh a herh tuk mi dirhmun a si kan hmuh ko buin bawmhnak lam kan ngeih lo tikah, Riantuan mi dirhmun, catang ngei lo mi nih tuanmi rian chungah Chinmi kan Nungak Tlangval thatha an i rawn cuahmah hmuh tikah lung a fak ko. Hodah kan mawhchiat kun lai! Sianginn a peh kho lo mi Siangngakchia maw, Sianginn a peh ter kho lo mi Nu le Pa dah? Khua kan ruah ti a hau.
Chinmi Hmailei
Hruaitu nih an kan cawnpiak theo mi cu, Miphun pakhat a thazang cu cathiam mi mino zeizatdah a ngeih tiin tah asi an ti. USA kan phak tikah Nu le Pa hmurka in chuak tawn mi cu, kan Fa le ruah ahpei USA cu kan phak ko cu ti a si. A hman taktak! Vawlei ah a rumbik, a thawngbik, a nganbik, Fimnak ah a sanbiknak hmun asi caah kan fa le hi hmun i kan phak pi hna cu a tha taktak mi asi.
Kapkhat ah, minung chan chankhat lawng a nung dingmi, kan fa le hna, Fimnak cawng dingmi val thatha, Catang sang kai ding ah timhcia, (Ready) asinain a mah tein aa tawlrel khawh lo mi Chin mino tampi, Nu le Pa nih timhlamhnak kan ngeihpiak hna lo ruangah: kawlram ah um usihlaw, Ph.D a ngah kho dingmi pawl, USA ram ah hmuitinh kan ngeih piak hna lo ruangah, thazang rian tuan am thok cuahmah ahtah, USA kan rat cu kan fa le ca kan timi hi a dik ko kan ti kho taktak hnga maw tihi ruah lo awk tha lo asi.
USA ramah Chin mino tampi Siangin an kai khawh lo ahcun kan miphun hmailei tuanbia tialnak zongah chambaunak le derthawmnak he hmaiah a kal lai tihi kan dihlak hmuh khawh cia mi lam asi. Kan Chin Mino hna Catang sang an kai khawh ding hi loh theih lo mi Nu le Pa le, Hruaitu hna kan rian asi. Nihin Catang sang a kaimi kan Fa le hna hi hmailei ah a hodah kan si kha a langhter te lai mi kan Arfi ceu an si. Sianginn kai in Catang sang a kan Awn piakmi Chin Mino tampi kan herh. Culakah cun na Fa nu na Fapa kha an i tel.
Cawh Rihlomi Thil Mansung
Ram hruaitu hna nih an kan chimhtawn mi cu, kan nih Chin mi cu, vawlei thilchuak zeihmanh kan ngei lo nain, Ramthumnak ah kan mino tampi an phanh caah hihi kan caah Cawh rih lomi Thil Mansung an si, kan hna a ngam an kan ti tawn. An si taktak fawn! Chin miphun le Ram sersiamnak ca lawnghmanh ah siloin, Pathian pennak rian hi thukpi le fakpi in Chin mi nih aa onh ngam ve nak ding caah Mi-Hram (Human Resource) tampi kan herh ti cu kan dihlak hmuhmi le theihmi asi. Nihin ah cawh rih lomi Chin Siangngakchia vialte catang sang an peh khawh lo ahtah kan miphun aa lawm taktak te lai maw? Zeitindah kan tuah lai?
Kalay ah Sianghleirun ka rak kai bal ve. M.Res. ka tuah lio ah, ka Professor pakhat nih, Chin mi hi nan i zuam khun ding asi. Hakha ah University a um lo tiah nan zai. Kawlmi nih Hakha ah ra in cozah riantuan cu kan zuam tukmi asi lo. Dan pek phun in kuatmi lawng a tam deuh cu phak asi. Hakha ah University on khawh nak ding caah, Chin Professor tam pi nan herh. Atu ahcun nanmah Chin minung bak in on ding sisehlaw, Department pakhat hmanh nan on khawh tung lai lo tiah a rak ka ti. Lungfak ngai in ka nau le pawl forhnak ah ka rak hman tawn. Cu lio ah kawlram pumpi ah Sianghleirun ah ca a chimmi Chin Professor hi 30 hmanh an rak tling lo. Kalay ahhin 12 hrawng an rak um i a tambik ah ruahmi an rak si.
Chin miphun a hlei ce in Lai tlai pawl cu, kan pa le Ph.D a ngahmi hi kutdong in khiah i rel khawh an si rih i a tam deuh cu an kan Nunpi rih. Ka ca cawnnak le kan fimnak kawl can a tawituk rih tinak asi. Tampi cu hlatnak ka tuah bal lo nain, ka theih khawh tawkah, Kansas City ah a ummi, Bible Siangin pakhat hna ah, Korea nih Department an i ngeih i, kanmah DFW ah a ummi, Southwest Baptist Theological Seminary zongah, Korean D.Min. students caah Professor hna an i ngeih lawng si loin, anmah Korea Professor 8 an um. Chinmi nih kau ngai in rian kan tuan te ding nak caah cun cawhrih lo mi kan mino vialte Sianghleirun an kai a herh. Cacawn can ah tha tein ca an cawn a herh. A can a luan in cun a luan te ko lai. Chinmi hna kan hmailei hi nihin ca cawngmi kan fa le sining cungah aa hngat. Nihin Chin siangngakchia dirhmun in cuan usihlaw zeitindah kan hmailei hi kan ruah hnga, kan hna a ngam in kan i lunghmuih hnga maw, kan herh deuh ko tiahdah kan ruah hnga. Hruaitu le Nu le Pa nih ruah a herh lio can te a si rua ti hi al awk tha lo asi.
Nu le Pa Kan Har
Vawlei ah chanthar sal tiah ruahmi cu, Hlawhman tlawm tein can saupi chung riantuan termi an si. A tawinak in cun Chinmi hi ramthumnak, ramrum kan phan kan ti nain, chanthar Sal dirhmun kan luat lo daramaw tihi ruah khawh asi. Nu le Pa hna, mah le mah hmanh ton can ngei lo in chungkhar pawcawmnak caah rian kan tuan. Thinlung taksa, ruahnak, thlarau in kan ba taktak i, Nu le Pa vialte upat lo awk kan tha lo. Bawipa tu nih nan retheihnak hi miphun thanchonak le a sunparnak caah hmang ko seh.
Kapkhat leiah hi tluk rethei in nun kan hman, kan chan a liam cuahmah hmanh hngal kho lo in rian hrang kan tuan hnawhchan hi zeidah asi ti cu ruah a hau. Kan nunnak thazang dihlak in Hram kan sihnak (Invest) hmun hi a dikmi a si maw silodah ti zong ruah kan herh. Kan retheihnak vialte hi paw ca lawng in a dongh sual ahcun kan retheih mi hi sullam ngei lo ah a cang kho. Cucaah Nu le Pa hna kan retheihnak hi sullam a ngeimi retheihnak asi ding hi a biapi tuk hringhran. Zei kan tuah ahdah kan retheihnak cu hmual a ngeih lai i kan thatbat tha a dam a deuh lai tiah hal awk a um. Kan fa le nih catang sang pipi an awn i, Thazang rian a tuanmi nanmah kan mah chan in Fimthiamnak in rian a tuanmi (Skill Workers) dirhmun tal an hung phak ahcun kan thabat mihi a phu kan ti te hnga. Mah siloin, kanmah bantuk in cacawng loin Thazang rian, rian hrang ah an chan a dih than ve ahcun, nihin i Nu le Pa kan retheihnak vialte hi sullam ngeih zat in a ngei lomi ah a cang hnga.
A Har Mi Nu le Pa Nih Zeidah kan Tuah Khawh?
1. Chinmi Kan I Funtomnak Bu Ngan Pipi Nih:
Chinmi kan thazang vialte kan funnak Bu ngan pipi nihhin Bawmhnak in a si khawh lo zongah, cacawng dingmi kumkhua a si nain Tangka lei chambau ruangah cacawn aa dindingmi Chin mino hna nih Cawi awk (Loan) tal chiah piak kho hna usihlaw, kan miphun hmailei sersiamnak caah hramchiah (Invest) nak hman ngaingai asi hnga.
2. Chin Mirum Hna Nih:
Pathian thawngin Chin mi chungin Sushi Dawr in maw, phundang tete in Tangka tam deuh a ngeimi kan hong um cuahmah. Khuasak tintuk nak caah, a zaa tiah USA cozah nih an tuakmi a um. Cunak tam deuh tangka a hmumi cu Ngunkhuai hmanh tam deuh pek a haumi ram asi caah a herh lengin kan ngeih cu thluachuah asi nain ka chiah ko ahcun, Tangka dir ah a cang ve.
Kan mirum cheukhat pawl zongnih nan bank ah nan chiah ko mi, Tangka hi hram pa khatkhat ser in fimnak cawn a duhmi kan fa le hna nih cawi khawh awk in hram kan sih piak u law bawm chantu taktak asi hnga.
Keimah ka theih tawkah, US ummi hawkom rual nih, RUAL U min bunh in an ti khawh tawk tete an thawh i Chin ram le Chin miphun an bawmh tawn. Zapi nih theih mi bu hmanh asi naloin, hi hna an riantuannak hi khuaruah har in san a tlai. CCU ah tangka tampi dih in Tennis Court an ser. India, Bangladesh, Kawlram Chin Siangngakchia vialte tonnak caah a herhmi Tangkaa tampi an bawmh hna. Ram rian tuannak ah zunghlannak le a dang tete ah thazang an chuah. Chimthiam lo mi bawmhnak tete an tuah mi hmuh tikah, USA um kan mirum deuh vialte i bawm hna shelaw, rian tampi an tuan khawh ko tung lai ti hi pumpak in ka ruah. Va si kho sehlaw, Cawh rihlomi Lungvar ah kan ruahmi Chin mino hna sianginn kainak caah bawmhnak in a si khawh lo hmanhah Cawiding tal in hram kan chiah piak kho hna sehlaw a tha tuk hnga.
3. Nu Le Pa Nih
Cunglei ah langhter bantukin Nu le Pa hi kan har taktak. Kan ba kan ti ko bu ah kan batnak hmun hi, a lo than te dingmi, Inn le lo thatha le, Motor man fakfak le Khua le peng le tlang thawh pawl le, puai tuahnak dangdang pawl ah an kal dih i, kan hmailei dirhmun biachimtu, Chin siangngakchia, kan fa le caah a kal mi a um tung lo ahcun thabat man ngei lo asi hnga. Cucaah kan tangka hmannak ah kan fim a hau.
Zeidah kan tuah khawh?
Fa le caah College kainak tangkaa tuan tein kan khon piak khawh hna. Sallie Mae’s nih USA ram chung dihlak hlathlainak a tuah. Kum 18 tang fa le a ngeimi Nu-va khuah 2000 bia an hal hna. Nu le Pa tamdeuh nih Fa le Sianghleirun (College) kainak caah tangka an khon. Sinain a tlawmtuk tiah ati. 2013 ah zakhat ah sawmnga 50% nih fa le caah College kainak an khon. 2014 ahcun 51% nih an khon, a hong kai deuh. Cu lioah, Edward Jones nih minung 1006 Sin in an tuahmi hlatnak an thanh ve tikah, zakhat ah sawmsarih 70% nih 529 plan, Fa le ca I College kainak tangka khon nak konghi an hngal lo tiah an ti.
USA ah College kai hi a man a fawi hrimhrim lo. Kumkhat ah zatlang in $8893 a dih tiah New Yowk ah hram a bunhmi College Board nih an thanh. Private sianginn kai ahcun kumkhat ah $30,094 hrawng hi zatlang in a dih tiah an ti. Siangngakchia ca ahtah, sianginn kainak Leiba hi zeizat hrawngdah a zat an ti tikah, Kumkhat na thlahlawhnak tam deuh na bat ahcun na har cang lai tiah San Diego i a ummi pa, chawva lei tuaktan thiammi, Leonard Wright nih a chim. Cucaah kan fa le hi leiba tlawm tein sianginn an dih khawh a herh caah Nu le Pa le Hruai tu pawl cawlcangh thiamhi a tu lio Chinmi nih kan herh ngaingai.
Cucaah Sianginn kai lio mi fa a ngei i an College kainak kongah zeitindah ka tuak tan lai ti a hngal lo mi hna caah tiah, US News nih tangka lei in ruahnak peknak capar an tial. Cu hna cu atang lei bantuk in an si.
A. 529 Plan.
529 plan timi hi Fa le Sianginn kainak caah tangka tuaktan nak hmun asi. 529 plan hi a phunphun in a um. Kan umnak State kip cio in a sining an i dang cio i, punghman fee le tawlrel man zong pek lengmang a haumi a si. Tax lei in hlawknak a ummi asi. Nan state nak in midang state ta a that deuh ahcun mi dang state zongah lak khawh asi i, na thok hlan ah hlathlainak tha tein na tuah ta khawh. Cucaah fa le College an kai te nak ding kongah zeidah ka tuah lai ti a hngal lo mi nih cun 529 plan hi thoknak ding hmutha a si tiah an tial.
529 Plan hi phunhnih in a um tiah an ti. Mah nih pekcia mi (Prepaid plan) zong a um. Na fa nih a kai te dingmi Tuition Credit kha a tu na umnak State i a tulio Tuition man ning in na cawk lai. A ruang cu na fa kum 18 a va tlin te tikah cun tuition man tampi a rak kai kho cang. Atu tein naa cawk cia khawhnak hmun asi. Mah belte na fa nih na cawkpiak nak sianginn kha a kai duh te lo sual ahcun, naa khonmi tangkaa kha a karh lai lo, nain a laak cu na lak than khawh lai.
(Catial tu keimah cu tangka lei konglam a theimi ka si lo caah a dikthlir in ka thei lo I a thiammi he 529 plan konghi hlat khawh ah a tha.)
B. UTMA/UGMA Account:
Tu le fa fimnak cawnnak caah khon mi hmun asi. Ro khonpiak bantuk asi. UTMA cu, the Uniform Transfer to Minors Act; UGMA, cu the Uniform Gift to Minors Act tinak an si. A dernak lei cu, na Fa sianginn kai bawmhnak ding kong a sianginn nih an ruah tikah, na khon piakmi tangka cungin an tuak lai. Tampi na khonpiak ahcun tlawm deuh an bawmh hnga. Sinain tampi na khon piak khawh ahcun, sianginn nih bawmh hau loin a kai kho lai. Hi kong zonghi ka tuah ko lai tiah na ruah ahcun Tangka lei ah a thiammi ruahnak na lak hmasa a herh. (Financial Advisor)
C. Coverdel Education Saving Account
Fa le ca cawnnak ca bakah khonpiak mi asi. Anih hi kumkhat ah $2000 nak tam khon khawh asi lo. Kumkhat ah $2000 na khon hmanh ah na nunnak ah hna an hnawh tuk lai lo nain, na fa caah a tha hnem ngaingai lai. A cunlei i kan tialmi 529 kha a lar tuk caah CESA hi a tha a der tiah an ti. Sinain 529 zong kha a tambik $200,000-400,000 (Sing 2-4) kar lawng khon khawh asi ve. State pakhat le pakhat tu cu an I dang.
D. Nangmah te zongin na Khon Khawh.
Zarhtin te na hmuh mi thlahlawh in $20 te khonpiak peng law, thlakhat ah $80 na khonpiak lai. Kum khat ah $1000 na khon piak lai. Na fa kum 5 a si in na thok ahcun, Kum 18 a tlin te tikah cun Tam ngaingai te a bawmh lai.
E. Na FA le Tangka Hmanning Cawnpiak hna.
La Salle University, Philadelphia i Sianngakchia tawlrel tu pa, George Walter nih kum 4 ngakchia na ngeih ahcun tangka leiin cun mi vanchia na si, kum 14 ngakchia na ngeih ahcun nau umh an bawmh lai nain kum 17 ngakchia na ngeih ahcun fawi ti lo. College caah tangkaa a herh cang lai ati. A si kho pengmi cu a si lo nain, siangngakchia nih, an tangka hi dotthum ah an then a herh tiah ati.
Zarhti hmanmi, Caantawi tinhmi ca, le can sau tinhmi ca tiin phunthum ah an then khawh i, can sau tinhmi ah College kainak hi a va tel mi asi. Hihi siangngakchia nih tha tein tuak an thiam ahcun, an nunnak lamthluan ah tangka hmuhmi le hmanmi tuaktan an thiam lawng siloin, zeidah thil biapi asi ti hngalh nak hrimhrim ah a bawmh hna lai i, tangkaa kongah an sia a rem deuh lai ati. A ti chap rih mi cu, Sianginn khar kar, College sianginn thokhlan kar te hmanh ahkhin hi bantuk in tuaktannak khuaruah an ngeih ahcun, an I khonmi tangka nih an kumkhat nak caah an herhmi cauk le cafung te pawl cu a zat lai tiah ati. Cucaah fa le hi tangka tawlrel ningcang le khon ningcang le a biapi mi thil, biapi ah chiahthiamnak Nun kha cawnpiak an herh tiah ati.
F. Tangka tamdeuh na Kawl khawh lo ahcun, Tlawm deuh in Hmang.
Na tangka hmuhnak hi rikhiah bak asi ahcun, na fa le college kainak ding caah ruat bu tein Tlawmdeuh in nun khawhnak lam kawl. Shakeela Hunter, Director of the Student Money Management Center, University of Arlington, Texas nih, “Na fa sianginn kainak High School nih Dual Credit silole (Advanced placement Courses) an pe hna maw pe hna lo ti kha hlat. Cu hnuah, nan fa le kha man fawi tein kai khawhnak, Community College ah luh ter hna ulaw, University an kai tikah, an hmuhcia mi Credits vialte kha thial piak hna u,” tiah ati.
Hi nih hin Zeidah cawn ka duh ti kha nan fa le a hngalhter hna lai. Jack Schacht, President of College Planning Team, Wheaton, Illinois nih, “Buaih laknak (Graduate) caah siangngakchia tamdeuh cu kum 6 an rauh caah a cunglei kan langhter mi nihin Nu le pa kha an fa le caah, College kainak tangka khonnak caah ruahnak a bawmh hna tiah ati.
Na Fa nih a nunnak ah zeidah tuah a duh ti kha tuante in na hngalh khawh ahcun tuan tein ttuan a duhmi rian kha a fiang lai i zeidah cawn ka herh ti kha fiang tein aa hngalh cia lai caah cu nih cun College kainak ah tangkaa tampi a tlo ter lai. Kum li ah dihkhawh hi Kum ruk i dih nakin cun tam pi tangkaa a tlo (Save). Schacht nih a timi cu, “Siangngakchia hna nangmah le nangmah i hngal. Kum 16 a si mi siangngakchia nih amah le amah hi zeiltuk indah aa hngalh, tihi a biapi tuk ati. Kum 16 siangngakchia nih zeidah a duh le zeidah tuah te aa timh kha a hngalh cia nak nih sianginn a kainak lamthluan a tluan ter lawng siloin, tangka lei zongin tampi a tlo ter lai, tiah a chap chih.
Biafunnak
Bultan ngai in tu tan ah ka langhter duhmi cu, USA kan phanh khawh hi Pathian thluachuah a si. Nu le Pa Rian ah manh lo taktak le chun it lo le zan it lo in kan tuan kan ti ko bu ah i zat ti ni a um lo. Cu hlei ah cawh rih lo mi lungman sung, kan fa le hna caah zeihmanh timhtuahnak ngei lo in rian lawng kan tuan, a rawk te ding mi Inn cawknak le, Motor thatha cawknak le, peng le tlang khua thawh hrawnghrang ah kan hmuhmi hnihkhat tangkaa te te a kal dih i kan fa le cacawng kho lo in rianhrang an tuan than ve ahcun kan retheihnak vialte hi a miak lo pin ah hmailei Chinmi kan ruahchannak zong a rawk. Kan chungkhar caah hmailei kong cuanh tikah kan tum chuk cia. Kan si a fak kan har ko bu hin, Chin siangngakchia thatha hna nih, a caan lio teah sianginn an chuah tak lengmang i, rianhrang ah kan mah bantuk in an liam cuahmah nak chungin an chuah khawh nakhnga, Nu le Pa hna nih zanghlei cawi in kan tuah kho mi tete a um hnga maw ti lam kawl hi ca tialtu saduhthah asi. Felfai ngai in hlathlainak tuah hnuah tial mi capar siloin, mah siaherh nak cungin a hung chuak mi a si caah, zangdam tein nan ka relpiak nak lai zong kan nawl hna. Chin miphun caah, Pathian le Fimnak nak in a biapi deuhmi vawlei kan Nun chungah a um lo.
Kan retheihnak le kan thabatnak vialte hi a herhnak hmun ah hramchiah (Invest) nak in hmailei vawlei daihnak, thanchonak, Pathian sunparnak rian ah bochan tlak Chin mino thatha chuahnak lam thim thiam i zuam hi tangka fim te hmannak (Well Spent) a si hnga. Suingun chawhlawn, vawlei cung Inn le Lo cu an rawk kho. Kawl nih, Fimnak cu Minung nih fir khawh asi lo an ti. Na fa cu Inn le Lo, Motor thatha le Tangka tampi na roh khawh men ko, nain fimnak a ngeih lo le a lung a fim lo ahcun chikkhat ah an lo dih lai. Na fa cu Pathian sin ah na hruai i Vawlei fimnak sangpi a cawngmi si lak in lam na hmuhsak ahcun thilri chawva ro pek a hau lo. Na ro cu a dong kho lo mi tiput bantuk asi cang caah, vawlei thilri nih a nunchung a dawi lengmang cang lai. Chin mino hna sin ah Ro tha roh khawh i zuam hi nihin kan caan ah kan herh bikmi asi.
Fa le caah a re a theimi Nu le Pa vialte Pathian nih thluachuah in pe ko hna seh.
Lawmhnak tampi he
Zathawngcin Siakhel
August 29, 2016
Widget is loading comments...
