LAI CAHOLH RUATKHANGTU KAWMIṬI TLAIHTLENG
Tinhmi
1. A fekmi Laica ṭialning ngeih khawhnak
2. Laica ṭialning ah i khah khawhnak
3. Sianghleirun tiang cawn awk tlak Laica chuah khawhnak
Caṭialning ceih tikah zulh awk phung
1. Biafang hram zulh in ṭial a si lai. (Root word)
2. Sullam pakhat a ngeimi cu biafang pakhat in ṭial a si lai. (One meaning one word)
3. Dirhmun aa lomi biafang hna cu a si khawh chung in hnuhmai an i ruang lai. (Consistency)
4. A herhnak zawn ah chimning awchuah zohchih si seh.
5. Hakha holh hi a hrampi cherhchan holh ah hman si seh.
6. Aa suk aa pahnak a um ahcun dinhdorhnak (exception) tuahpiak si seh
7. Rintawi le awphir (Hyphen & double vowels) hi a tlawm khawh chungin hman si seh.
8. Cafang cung ah hmelchunhnak luchin (diacritical marks) kan hmang lai lo.
1. A fekmi Laica ṭialning ngeih khawhnak
2. Laica ṭialning ah i khah khawhnak
3. Sianghleirun tiang cawn awk tlak Laica chuah khawhnak
Caṭialning ceih tikah zulh awk phung
1. Biafang hram zulh in ṭial a si lai. (Root word)
2. Sullam pakhat a ngeimi cu biafang pakhat in ṭial a si lai. (One meaning one word)
3. Dirhmun aa lomi biafang hna cu a si khawh chung in hnuhmai an i ruang lai. (Consistency)
4. A herhnak zawn ah chimning awchuah zohchih si seh.
5. Hakha holh hi a hrampi cherhchan holh ah hman si seh.
6. Aa suk aa pahnak a um ahcun dinhdorhnak (exception) tuahpiak si seh
7. Rintawi le awphir (Hyphen & double vowels) hi a tlawm khawh chungin hman si seh.
8. Cafang cung ah hmelchunhnak luchin (diacritical marks) kan hmang lai lo.
CAWNNAK
I. Biaṭhen (Parts of Speech)
Laica ah biaṭhen pariat a um. Cu hna cu;
1. Auhmin: Noun
2. Mincan : Pronoun
3. Sifianh : Adjective
4. Fianhtu : Verb
5. Fianhthuam : Adverb
6. Hmuncaansawh: Preposition
7. Biapeh: Conjunction
8. Lungsu: Interjection
1. Auhmin: Noun
2. Mincan : Pronoun
3. Sifianh : Adjective
4. Fianhtu : Verb
5. Fianhthuam : Adverb
6. Hmuncaansawh: Preposition
7. Biapeh: Conjunction
8. Lungsu: Interjection
1. Auhmin (Noun)
Min a ngeimi vialte cu Auhmin kan ti.
tc. tlang, tiva, minung, thil, saram ... tbk.
1. Rung tlang ah bingbir par a tam.
2. Laitlang tiva cu ngahring dawinak ah an ṭha.
3. Minung cu Pathian mui lo in ser kan si.
4. Khualtlawnnak ah thil tam tuk i ken hlah.
5. Saram cu na dawt hna lai.
Auhmin cu ṭhen li ah kan ṭhen hna.
a. Minbing: (Proper noun)
b. Minhrawm: (Common noun)
c. Minbu: (Collective noun)
d. Minthlam: (Abstract noun) ti an si.
1. Auhmin (Noun)
a. Minbing (Proper noun)
Pumpak he aa pehtlaimi Auhmin paohpaoh cu Minbing kan ti.
tc. Timit, Rung tlang, Mang Hliang, Bawi Kung ... tbk.
1. Timit va ah ngahring kan dawi tawn.
2. Rung tlang ah ka kai lai.
3. Mang Hliang cu midawh a si.
4. Bawi Kung cu ka hawi a si.
A cunglei min hna lak ah Mang Hliang le Bawi Kung cu minung an si caah aa thawknak
cafang kha a ngan in ṭial i Mang le Hliang, Bawi le Kung kha komh lo an si. Asinain Timit cu minung a si lo caah a hram lawnglawng a ngan in ṭial i komh an si.
Auhmin a si ko nain a dang he i hrawmmi min pawl cu Minhrawm kan ti hna.
b. Minhrawm (Common noun)
tc. ngakchia, thingkung, tiva, tlang tbk.
1. Ngakchia cu dawt an hau.
2. Thingkung nih ti a chuahter.3
3. Tiva ah nga tampi an um.
4. Tlang kai cu a har ko.
c. Minbu (Collective noun)
A bubu in a ummi hna Auhmin cu Minbu kan ti.
tc. Cawrun, lentecelhbu, Nubu ...tbk.
1. Cawrun run khat ka ngei.
2. Lentecelhbu bu khat ka ton hna.
3. Nubu i tonnak an ngei.
d. Minthlam (Abstract noun)
Auhmin a si ko nain hmuh khawh le tawngh khawh a si lomi Auhmin cu Minthlam kan
ti.
tc.
1. Pathian cu dawtnak a si.
2. Hlawhtlinnak nih lunglawmhnak a chuahter.
3. Zawnruahnak cu Khrihfa dirhmun hrampi a si.
4. Ka mitthlam ah na cuang zungzal.
tc. tlang, tiva, minung, thil, saram ... tbk.
1. Rung tlang ah bingbir par a tam.
2. Laitlang tiva cu ngahring dawinak ah an ṭha.
3. Minung cu Pathian mui lo in ser kan si.
4. Khualtlawnnak ah thil tam tuk i ken hlah.
5. Saram cu na dawt hna lai.
Auhmin cu ṭhen li ah kan ṭhen hna.
a. Minbing: (Proper noun)
b. Minhrawm: (Common noun)
c. Minbu: (Collective noun)
d. Minthlam: (Abstract noun) ti an si.
1. Auhmin (Noun)
a. Minbing (Proper noun)
Pumpak he aa pehtlaimi Auhmin paohpaoh cu Minbing kan ti.
tc. Timit, Rung tlang, Mang Hliang, Bawi Kung ... tbk.
1. Timit va ah ngahring kan dawi tawn.
2. Rung tlang ah ka kai lai.
3. Mang Hliang cu midawh a si.
4. Bawi Kung cu ka hawi a si.
A cunglei min hna lak ah Mang Hliang le Bawi Kung cu minung an si caah aa thawknak
cafang kha a ngan in ṭial i Mang le Hliang, Bawi le Kung kha komh lo an si. Asinain Timit cu minung a si lo caah a hram lawnglawng a ngan in ṭial i komh an si.
Auhmin a si ko nain a dang he i hrawmmi min pawl cu Minhrawm kan ti hna.
b. Minhrawm (Common noun)
tc. ngakchia, thingkung, tiva, tlang tbk.
1. Ngakchia cu dawt an hau.
2. Thingkung nih ti a chuahter.3
3. Tiva ah nga tampi an um.
4. Tlang kai cu a har ko.
c. Minbu (Collective noun)
A bubu in a ummi hna Auhmin cu Minbu kan ti.
tc. Cawrun, lentecelhbu, Nubu ...tbk.
1. Cawrun run khat ka ngei.
2. Lentecelhbu bu khat ka ton hna.
3. Nubu i tonnak an ngei.
d. Minthlam (Abstract noun)
Auhmin a si ko nain hmuh khawh le tawngh khawh a si lomi Auhmin cu Minthlam kan
ti.
tc.
1. Pathian cu dawtnak a si.
2. Hlawhtlinnak nih lunglawmhnak a chuahter.
3. Zawnruahnak cu Khrihfa dirhmun hrampi a si.
4. Ka mitthlam ah na cuang zungzal.
2. Mincan (Pronoun)
Chim cia le hngalh cia Auhmin can ah hmanmi biafang cu Mincan ti a si.
a, amah, anih, an, anmah, annih, na, nangmah, nan, nanmah, nannih, ka, keimah,
kan, kanmah, kannih hna cu Mincan an si.
tc.
1. Lian Vung cu ka dawt, amah cu miṭha a si.
2. Ka pule chung an ra, anmah mawṭaw an i cit.
A cunglei biafang hna ah hin amah cu Lian Vung aiawh ah a dir i anmah zong ka pule
ai ah a dir ve. Cucaah Mincan an si. Cu bantuk in an, nan, kan ... tbk.
tc.
1. Nanmah lawng maw a kal kho.
2. Kanmah nih kan tuah ko lai.
3. Nan dam lio a si maw?
4. Kan dam lio a si.
a, amah, anih, an, anmah, annih, na, nangmah, nan, nanmah, nannih, ka, keimah,
kan, kanmah, kannih hna cu Mincan an si.
tc.
1. Lian Vung cu ka dawt, amah cu miṭha a si.
2. Ka pule chung an ra, anmah mawṭaw an i cit.
A cunglei biafang hna ah hin amah cu Lian Vung aiawh ah a dir i anmah zong ka pule
ai ah a dir ve. Cucaah Mincan an si. Cu bantuk in an, nan, kan ... tbk.
tc.
1. Nanmah lawng maw a kal kho.
2. Kanmah nih kan tuah ko lai.
3. Nan dam lio a si maw?
4. Kan dam lio a si.
3. Sifianh (Adjective)
Auhmin kha zei bantuk dah a si tiah a sining a fianhtu cu Fianhtu kan ti.
tc. fim, dawt ... tbk.
1. Ngun Sui cu aa dawh ngaingai.
Hika i dawh timi biafang nih Ngun Sui cu zeidah a lawh ti a langhter caah Sifianh a si.
Cu bantuk in ṭha, fim, sen .. tbk.
1. A sen tete kha i thim hna law a ṭha hnga.
2. Ngeih Lian cu a fim hringhran.
Amah Sifianh lila le Fianhthuam i sullam hna kha hmual a ngeihter chinchintu a si.
tc. tuk, ngai, hringhran ... tbk.
1. Kan fa cu ca a thiam tuk.
2. Bialeh na thiam ngai.
3. Kan khua ka ngai hringhran.
tc. fim, dawt ... tbk.
1. Ngun Sui cu aa dawh ngaingai.
Hika i dawh timi biafang nih Ngun Sui cu zeidah a lawh ti a langhter caah Sifianh a si.
Cu bantuk in ṭha, fim, sen .. tbk.
1. A sen tete kha i thim hna law a ṭha hnga.
2. Ngeih Lian cu a fim hringhran.
Amah Sifianh lila le Fianhthuam i sullam hna kha hmual a ngeihter chinchintu a si.
tc. tuk, ngai, hringhran ... tbk.
1. Kan fa cu ca a thiam tuk.
2. Bialeh na thiam ngai.
3. Kan khua ka ngai hringhran.
4. Fianhtu (Verb)
Tuahnak, sinak, ngeihnak le a um ti a langhtertu biafang cu Fianhtu kan ti.
tc. ei, si, ngei, um
1. Rawl kan ei lio.
Hika i ei timi biafang nih hin zeidah kan tuah ti a langhter.
2. Nu le pa upat cu thluachuah hmuhnak a si.
Hika i si timi biafang nih hin zeidah a si ti a langhter.
3. Cawtum pathum ka ngei.
4. Ka pu cu innchung ah a um.
Caanfianh (Tenses)
Fianhtu cu a caan hoih in a tanglei bantuk in hmanning an i ṭhen. Cu hna cu;
1. Tu caanfianh ( Present tense )
2. Liam caanfianh ( Past tense )
3. Lio caanfianh (Continuous tense )
4. Lai caanfianh ( Future tense )
5. Diam caanfianh Perfect tense
6. Rih caanfianh Present perfect continuous tense
a. Tu caanfianh Present tense
Atu ah tuahmi, a simi langhter duh tikah hmanmi a si.
tc.
1. Lunglung cu ngakchia a si.
2. Chuncaw ka ei.
3. Ka pa cu innchung ah a um.
4. Rang panga ka ngei.
b. Liam caanfianh (Past tense)
A si cangmi, tuah cangmi langhter duh tikah hmanning a si. "rak" hi kan holh ah cun
kan hman bik a si.
tc.
1. Maymyo kan rak tlawng i a nuam ngai.
2. Sianginn kan kai lio ah cathiam ka rak si.
c. Lio caanfianh (Continuous tense)
A si liomi, tuah lio cuahmahmi a langhtertu ah hmanmi a si. Kan holh ah cun 'lio' le "cuahmah" hi kan hman bik. "lio" he "cuahmah" he zong hmanchih an si tawn.
tc.
1. Ca ka zoh lio.
(Atu lio i ka zoh cuahmahmi a si)
2. Thing ka tan cuahmah. (ka tan lio)
3. Thing ka tan cuahmah lio ah an rak ka auh.
(rak he cuahmah he lio he an um dih caah thing ka tan le an ka auh hi atu a si
lo, a liam cia caan i thing ka tan lio ah an rak ka auh a si.)
d. Lai caanfianh (Future tense)
A si rih lomi, tuah rih lomi, tuah laimi langhter duh tikah hmanning a si. Kan hman
bikmi hna cu "lai' le 'te' an si. Cun a pahnih fonh zong in kan hman ṭhiamṭhiam.
tc.
1. Thaizing ah ka ra te lai.
2. Pumhnak ah ka kal lai.
3. Hmai zarh ra kan leng te.
e. Diam caanfianh (Perfect tense)
A si diam cangmi, tuah diam cangmi langhter duh tikah hmanning a si. 'diam' le
'cang' kan hman bik.
tc.
1. Na ra sawm ah khan cun a kal diam cang.
2. Nang na chuah tham ah cun tang hra ka awng diam cang.
f. Rih caanfianh ( Present Perfect Continuous tense)
A hlan zong ah a rak si i atu zong a si ko rih, a ṭuan ko rih ti langhter duh tikah
hmanning a si. 'ko rih' hi kan hman bik a si.
tc. Pa Dun cu sianginn a kai ko rih.
Hika ah hin Pa Dun cu sianginn kai a rak i thawk cang, atu zong a kai
cuahmah lio a si i a dih tiang a kai ko rih lai ti a langhter.
tc. ei, si, ngei, um
1. Rawl kan ei lio.
Hika i ei timi biafang nih hin zeidah kan tuah ti a langhter.
2. Nu le pa upat cu thluachuah hmuhnak a si.
Hika i si timi biafang nih hin zeidah a si ti a langhter.
3. Cawtum pathum ka ngei.
4. Ka pu cu innchung ah a um.
Caanfianh (Tenses)
Fianhtu cu a caan hoih in a tanglei bantuk in hmanning an i ṭhen. Cu hna cu;
1. Tu caanfianh ( Present tense )
2. Liam caanfianh ( Past tense )
3. Lio caanfianh (Continuous tense )
4. Lai caanfianh ( Future tense )
5. Diam caanfianh Perfect tense
6. Rih caanfianh Present perfect continuous tense
a. Tu caanfianh Present tense
Atu ah tuahmi, a simi langhter duh tikah hmanmi a si.
tc.
1. Lunglung cu ngakchia a si.
2. Chuncaw ka ei.
3. Ka pa cu innchung ah a um.
4. Rang panga ka ngei.
b. Liam caanfianh (Past tense)
A si cangmi, tuah cangmi langhter duh tikah hmanning a si. "rak" hi kan holh ah cun
kan hman bik a si.
tc.
1. Maymyo kan rak tlawng i a nuam ngai.
2. Sianginn kan kai lio ah cathiam ka rak si.
c. Lio caanfianh (Continuous tense)
A si liomi, tuah lio cuahmahmi a langhtertu ah hmanmi a si. Kan holh ah cun 'lio' le "cuahmah" hi kan hman bik. "lio" he "cuahmah" he zong hmanchih an si tawn.
tc.
1. Ca ka zoh lio.
(Atu lio i ka zoh cuahmahmi a si)
2. Thing ka tan cuahmah. (ka tan lio)
3. Thing ka tan cuahmah lio ah an rak ka auh.
(rak he cuahmah he lio he an um dih caah thing ka tan le an ka auh hi atu a si
lo, a liam cia caan i thing ka tan lio ah an rak ka auh a si.)
d. Lai caanfianh (Future tense)
A si rih lomi, tuah rih lomi, tuah laimi langhter duh tikah hmanning a si. Kan hman
bikmi hna cu "lai' le 'te' an si. Cun a pahnih fonh zong in kan hman ṭhiamṭhiam.
tc.
1. Thaizing ah ka ra te lai.
2. Pumhnak ah ka kal lai.
3. Hmai zarh ra kan leng te.
e. Diam caanfianh (Perfect tense)
A si diam cangmi, tuah diam cangmi langhter duh tikah hmanning a si. 'diam' le
'cang' kan hman bik.
tc.
1. Na ra sawm ah khan cun a kal diam cang.
2. Nang na chuah tham ah cun tang hra ka awng diam cang.
f. Rih caanfianh ( Present Perfect Continuous tense)
A hlan zong ah a rak si i atu zong a si ko rih, a ṭuan ko rih ti langhter duh tikah
hmanning a si. 'ko rih' hi kan hman bik a si.
tc. Pa Dun cu sianginn a kai ko rih.
Hika ah hin Pa Dun cu sianginn kai a rak i thawk cang, atu zong a kai
cuahmah lio a si i a dih tiang a kai ko rih lai ti a langhter.
Biatlang phanning (Voice)
Kan holh ah biatlang phanning phun hnih a um. Cu hna cu:-
1. Tuahchim le (Active voice)
2. Huahchim an si. (Passive voice)
1. Tuahchim (Active voice)
A tuahtu chim hmasa a si i tuah a ingtu (aa huahtu) cu a hnu ah a ra. Cu tining in chimmi biatlang cu Tuahchim biatlang kan ti.
tc. 1. Kap Lian nih sakhi a kah.
2. Ka pu nih ka pi a dawt.
3. Pastorpa nih a kan cawnpiak.
(1) nak ah hin Kap Lian cu a tuahtu (a kaptu) a si i sakhi cu kah aa huahmi (a ingtu) a si.
A tuahtu Kap Lian in thawkmi biatlang a si caah Tuahchim biatlang kan ti.
2. Huahchim (Passive voice)
Tuah aa huahmi (a ingtu) chim hmasa i a tuahtu kha a hnu ah kan chim ahcun Huahchim biatlang kan ti.
tc.
1. Ral Luai cu a sual caah a pa tuk aa huah.
Hika biatlang ah hin tuk aa huahmi (Ingtu) cu Ral Luai a si i a tutu (tuahtu) cu a pa a si. A ingtu Ral Luai in biatlang thawk a si caah Huahchim biatlang a si.
Cu bantuk in a tanglei biatlang hna hi zoh hmanh usih.
1. Hre Thang cu a fir caah thong an thlak. (Huahchim)
2. Bawi Mang cu a fim caah thangṭhat a co. (Huahchin)
3. Upat tlak Laimi kan si. (Huahchim)
1. Tuahchim le (Active voice)
2. Huahchim an si. (Passive voice)
1. Tuahchim (Active voice)
A tuahtu chim hmasa a si i tuah a ingtu (aa huahtu) cu a hnu ah a ra. Cu tining in chimmi biatlang cu Tuahchim biatlang kan ti.
tc. 1. Kap Lian nih sakhi a kah.
2. Ka pu nih ka pi a dawt.
3. Pastorpa nih a kan cawnpiak.
(1) nak ah hin Kap Lian cu a tuahtu (a kaptu) a si i sakhi cu kah aa huahmi (a ingtu) a si.
A tuahtu Kap Lian in thawkmi biatlang a si caah Tuahchim biatlang kan ti.
2. Huahchim (Passive voice)
Tuah aa huahmi (a ingtu) chim hmasa i a tuahtu kha a hnu ah kan chim ahcun Huahchim biatlang kan ti.
tc.
1. Ral Luai cu a sual caah a pa tuk aa huah.
Hika biatlang ah hin tuk aa huahmi (Ingtu) cu Ral Luai a si i a tutu (tuahtu) cu a pa a si. A ingtu Ral Luai in biatlang thawk a si caah Huahchim biatlang a si.
Cu bantuk in a tanglei biatlang hna hi zoh hmanh usih.
1. Hre Thang cu a fir caah thong an thlak. (Huahchim)
2. Bawi Mang cu a fim caah thangṭhat a co. (Huahchin)
3. Upat tlak Laimi kan si. (Huahchim)
Biachimning (Speech)
Holh tikah chimning phun hnih kan ngei. Cu hna cu:-
1. Dengteo chimning (Direct Speech) le
2. Chimchin chimning (Indirect Speech) an si.
1. Dengteo chimning (Direct speech)
Mi pakhat biachimmi kha a chimningte in chimpiak tikah hmanmi chimning a si.
tc.
1. Ka nu nih ka nau cu, "Na tha thu hlah,"a ti.
Ka nu chimmi Na tha thu hlah ti kha a chimningte in kan ṭial caah Dengteo biachim a si.
2. Chimchin chimning (Indirect speech)
tc.
1. Ka pa nih ca i zuam ding in a kan cawnpiak.
Ka pa chimningte cu,"Ca i zuam u,"ti a si nain a chim duhmi tu kan ṭial caah Chimchin chimning a si. A tanglei ah Dengteo chimning le Chimchin chimning cu kan zoh tuah lai.
1. Ṭialte nih Pa Bik kha, "Na u nih a ka bawmh,"a ti.
(Dengteo chimning)
Ṭialte nih Pa Bik cu na u nih a bawmhnak kong a chimh. (Chimchin chimning)
2. Ka pa nih ngakchia kha,"I daw uh,"a ti hna.
Ka pa nih ngakchia cu i daw dingin a chimh hna.
3. Tarpa nih a tule kha, "Luak chuak hlah uh,"a ti hna.
Tarpa nih a tule kha luak chuak lo ding in a ti hna.
Tinhlangh ( To + Infinitive )
Duhnak kan langhtermi, tinhmi kan langhtermi cu
(to + infinitive) tinhlangh kan ti.
tc. Ka awn nakhnga thla ka campiak. (to pass)
Kan i tinhmi camipuai awn duhnak lungthin kha =nakhnga‘nih a langhter caah Tinhlangh kan ti. Asinain Fianhtu kha -nak kan bet i a chuak chommi auhmin a si tikah a tanglei bantuk in aa thleng. A cunglei biatlang kha vun char ṭhan usi law;
tc. Ka awnnak hnga thla ka campiak. (for passing of)
Hika ah hin awn timi Fianhtu kha nak timi kan bet tikah awnnak timi fianhtu auhmin (gerund noun) ah aa cang. Cu tikah hnga hi aa ṭhen.
5. Fianhthuam (Adverb)
Zeitindah a um, a si ti le a ngeih ti a langhtertu biafang cu Fianhthuam kan ti.
tc. nuar, rang, riangmang, luaimai, ṭingṭiang ... tbk.
1. Rianh Hlei cu nuarte in hla a sa.
2. Na cawleng cu rang deuh in kalter tuah.
luaimai, ṭingṭiang, riangmang, pempum ... tbk.
6. Hmuncaansawh (Preposition)
A umnak hmun le caan a langhtertu biafang cu Hmuncaansawh kan ti.
tc.
1. Kan inn pawng ah tikhor a um.
"pawng' timi biafang nih tikhor umnak hmun a langhter caah Hmuncaansawh biafang a si.
2. Ka sirah ra ṭhu ve.
3. Thingkung tangah kan i din.
cung ah, hnu ah, hmai ah, lakah .. tbk.
7. Biapeh (Conjunction)
Biafang pakhat le pakhat, biafangrual pakhat le pakhat, biatlang pakhat le pakhat a pehtu biafang a si.
tc. le, i, nain ... tbk.
1. Nangmah le keimah kan kal lai.
2. Na chim lai i an ngaih ko lai.
3. Tuah awk a si lo ka ti nain a tuah ko.
"le" timi biafang nih nangmah timi biafang le keimah timi biafang kha a peh hna caah Biapeh a si. Cu bantuk in i le nain zong biapeh an si. Cun, caah, asinain, sihmanhsehlaw ...tbk.
8. Lungsu (Interjection)
Lung a sumi thil le thawngpang a um tikah hmanmi biafang an si.
tc.
1. Aize! a kan liam tak riangmang cang mu!
2. Aa! mah bantuk phung cu!
"Aize" ti le "Aa" timi biafang hna nih kan launing le kan khuaruah harning a fianter caah Lungsu biafang an si. Hmelchin ( ! ) hman a si.
3. Mah bantuk cu dah!, A si tak e! Cu ngaite cu!
1. Dengteo chimning (Direct Speech) le
2. Chimchin chimning (Indirect Speech) an si.
1. Dengteo chimning (Direct speech)
Mi pakhat biachimmi kha a chimningte in chimpiak tikah hmanmi chimning a si.
tc.
1. Ka nu nih ka nau cu, "Na tha thu hlah,"a ti.
Ka nu chimmi Na tha thu hlah ti kha a chimningte in kan ṭial caah Dengteo biachim a si.
2. Chimchin chimning (Indirect speech)
tc.
1. Ka pa nih ca i zuam ding in a kan cawnpiak.
Ka pa chimningte cu,"Ca i zuam u,"ti a si nain a chim duhmi tu kan ṭial caah Chimchin chimning a si. A tanglei ah Dengteo chimning le Chimchin chimning cu kan zoh tuah lai.
1. Ṭialte nih Pa Bik kha, "Na u nih a ka bawmh,"a ti.
(Dengteo chimning)
Ṭialte nih Pa Bik cu na u nih a bawmhnak kong a chimh. (Chimchin chimning)
2. Ka pa nih ngakchia kha,"I daw uh,"a ti hna.
Ka pa nih ngakchia cu i daw dingin a chimh hna.
3. Tarpa nih a tule kha, "Luak chuak hlah uh,"a ti hna.
Tarpa nih a tule kha luak chuak lo ding in a ti hna.
Tinhlangh ( To + Infinitive )
Duhnak kan langhtermi, tinhmi kan langhtermi cu
(to + infinitive) tinhlangh kan ti.
tc. Ka awn nakhnga thla ka campiak. (to pass)
Kan i tinhmi camipuai awn duhnak lungthin kha =nakhnga‘nih a langhter caah Tinhlangh kan ti. Asinain Fianhtu kha -nak kan bet i a chuak chommi auhmin a si tikah a tanglei bantuk in aa thleng. A cunglei biatlang kha vun char ṭhan usi law;
tc. Ka awnnak hnga thla ka campiak. (for passing of)
Hika ah hin awn timi Fianhtu kha nak timi kan bet tikah awnnak timi fianhtu auhmin (gerund noun) ah aa cang. Cu tikah hnga hi aa ṭhen.
5. Fianhthuam (Adverb)
Zeitindah a um, a si ti le a ngeih ti a langhtertu biafang cu Fianhthuam kan ti.
tc. nuar, rang, riangmang, luaimai, ṭingṭiang ... tbk.
1. Rianh Hlei cu nuarte in hla a sa.
2. Na cawleng cu rang deuh in kalter tuah.
luaimai, ṭingṭiang, riangmang, pempum ... tbk.
6. Hmuncaansawh (Preposition)
A umnak hmun le caan a langhtertu biafang cu Hmuncaansawh kan ti.
tc.
1. Kan inn pawng ah tikhor a um.
"pawng' timi biafang nih tikhor umnak hmun a langhter caah Hmuncaansawh biafang a si.
2. Ka sirah ra ṭhu ve.
3. Thingkung tangah kan i din.
cung ah, hnu ah, hmai ah, lakah .. tbk.
7. Biapeh (Conjunction)
Biafang pakhat le pakhat, biafangrual pakhat le pakhat, biatlang pakhat le pakhat a pehtu biafang a si.
tc. le, i, nain ... tbk.
1. Nangmah le keimah kan kal lai.
2. Na chim lai i an ngaih ko lai.
3. Tuah awk a si lo ka ti nain a tuah ko.
"le" timi biafang nih nangmah timi biafang le keimah timi biafang kha a peh hna caah Biapeh a si. Cu bantuk in i le nain zong biapeh an si. Cun, caah, asinain, sihmanhsehlaw ...tbk.
8. Lungsu (Interjection)
Lung a sumi thil le thawngpang a um tikah hmanmi biafang an si.
tc.
1. Aize! a kan liam tak riangmang cang mu!
2. Aa! mah bantuk phung cu!
"Aize" ti le "Aa" timi biafang hna nih kan launing le kan khuaruah harning a fianter caah Lungsu biafang an si. Hmelchin ( ! ) hman a si.
3. Mah bantuk cu dah!, A si tak e! Cu ngaite cu!
RELNING PHUNPHUN
II. Zarh Khat Chung Ni Relnak
Zarh khat chung ni hna cu a tanglei bantuk in rel an si.
tc.
Cawnnikhat ( Monday )
Cawnnihnih ( Tuesday )
Cawnnithum (Wednesday)
Cawnnili ( Thursday)
Cawnninga (Friday )
Zarhte (Saturday)
Zarhpi (Sunday )
III. Nambar Relnak
1. Nambar rel tikah a tanglei bantuk in rel a si lai.
tc.
1. pakhat, pahnih, pathum ... tbk.
2. pakhatkhat. pahnihthum, palinga .. tbk.
3. khat, hnih, thum, li, nga ... tbk.
4. phone nambar chim tikah 21294 a si ahcun hnih khat hnih kua li tiah ṭhen a si lai
5. zero "0"cu O (ao) tiah rel a si lai.
21904 cu hnih khat kua ao li ti a si lai.
IV. Baibal Relning
Baibal rel tikah,
1. A ngan 9, a hme 2 tiah rel lo in "dal kua, caang hnih"tiah rel ding,
2. Salm cauk cu hla a si caah, a ngan, a hme, dal, caang tiah rel lo in Salm nambar 103, caang 4 ... tbk. in rel ding
V. Nambar Relning
0 : O (ao)
1 : pak
10 : sawm
100 : za
1,000 : thong
10,000 : sang
100,000 : sing
1,000,000 : nuai
10,000,000 : nuaisawm
100,000,000 : nuaiza
1,000,000,000 : nuaithong
10,000,000,000 : nuaisang
100,000,000,000 : nuaising
1,000,000,000,000 : nuainuai
VI. Nithla Ṭialning le Relning
Nithla ṭial tikah a tanglei bantuk in ṭial a si lai.
Mirang: February 20, 1899
Lai: 1899 Nohawng 20
Mirang:1899 February 20
Lai: 1899 Nohawng 20
Mirang: 20th February 1949
Lai: 20nk Nohawng 1949
VII. Lai Thlarelnak
1. Tangkhawng ( January)
2. Nohawng (February)
3. Vaute (March)
4. Vaupi (April)
5. Biangreithlep (May)
6. Pur (June)
7. Chiapa (July)
8. Hniang (August)
9. Zing (September)
10. Tho (October)
11. Sikpar (November)
12. Dipa (December)
Zarh khat chung ni hna cu a tanglei bantuk in rel an si.
tc.
Cawnnikhat ( Monday )
Cawnnihnih ( Tuesday )
Cawnnithum (Wednesday)
Cawnnili ( Thursday)
Cawnninga (Friday )
Zarhte (Saturday)
Zarhpi (Sunday )
III. Nambar Relnak
1. Nambar rel tikah a tanglei bantuk in rel a si lai.
tc.
1. pakhat, pahnih, pathum ... tbk.
2. pakhatkhat. pahnihthum, palinga .. tbk.
3. khat, hnih, thum, li, nga ... tbk.
4. phone nambar chim tikah 21294 a si ahcun hnih khat hnih kua li tiah ṭhen a si lai
5. zero "0"cu O (ao) tiah rel a si lai.
21904 cu hnih khat kua ao li ti a si lai.
IV. Baibal Relning
Baibal rel tikah,
1. A ngan 9, a hme 2 tiah rel lo in "dal kua, caang hnih"tiah rel ding,
2. Salm cauk cu hla a si caah, a ngan, a hme, dal, caang tiah rel lo in Salm nambar 103, caang 4 ... tbk. in rel ding
V. Nambar Relning
0 : O (ao)
1 : pak
10 : sawm
100 : za
1,000 : thong
10,000 : sang
100,000 : sing
1,000,000 : nuai
10,000,000 : nuaisawm
100,000,000 : nuaiza
1,000,000,000 : nuaithong
10,000,000,000 : nuaisang
100,000,000,000 : nuaising
1,000,000,000,000 : nuainuai
VI. Nithla Ṭialning le Relning
Nithla ṭial tikah a tanglei bantuk in ṭial a si lai.
Mirang: February 20, 1899
Lai: 1899 Nohawng 20
Mirang:1899 February 20
Lai: 1899 Nohawng 20
Mirang: 20th February 1949
Lai: 20nk Nohawng 1949
VII. Lai Thlarelnak
1. Tangkhawng ( January)
2. Nohawng (February)
3. Vaute (March)
4. Vaupi (April)
5. Biangreithlep (May)
6. Pur (June)
7. Chiapa (July)
8. Hniang (August)
9. Zing (September)
10. Tho (October)
11. Sikpar (November)
12. Dipa (December)
VIII. Min Ṭialning
1. Lai min
Laimi min cu sullam ngeite in sakmi a si. A saktu nih anmah sining chuankhannak le hmailei thluachuah halnak caah sakmi a si. Cucaah aa thawknak cafang cu a ngan in ṭial a si lai i komh lo a si.
tc.
1. Van Kulh, Lei Hel Lian, Kap Thang .. tbk.
2. Min dangdang
Khua, tlang, tiva, saram hna le min dangdang hna cu aa thawknak cafang lawng a ngan lai i a dang cu an hme dih lai i komh dih an si.
tc. Hakha, Tikhuangtum, Timit, Rungtlang, Fiakfairok ..tbk.
3. Mindin auhnak
Mindin cu dawt kawhnak a si i a tanglei bantuk in hman a si. Dawtnak min a simi Pa, Kawi, Maw, Nu ti bantuk pawl cu hmailei ah a rat caah a ngan in ṭial i komh lo a si.
Asinain a hnulei ah a rami te, kuk, thlum, ku ti bantuk pawl cu a hme in ṭial i komh a si.
tc. Pa Kung, Kawi Kung, Pu Kung, Maw Sui, Nu Sui,..tbk.
Kungkung, Kungte, Suisui, Suipi, Suikuk, Suithlum ..tbk.
4. Hlacuang min
Hla i a cuangmi min cu minung taktak min an si lo i chuankhanmi min an si caah a min hram lawngah cafang ngan hman a si i a parlei min cu a hme in ṭial i komh a si.
tc. 1. Vanṭek khuari na tur hluaimai cu
Mangtling le a nau Tinchum than tawn khi bang
An siang cung i thirthluan phir le
An ti aan hlei an pauter tawn kan mualzung in.
tc. 2 Khua khom pau lai e, rat tim thai cel hlah,
Mangcin le Tinkhar Laimi thei lo,
Bualkung keimei dawh Lalling kha,
Sangchum thla bang ceu ti lai ri lo.
Laimi min cu sullam ngeite in sakmi a si. A saktu nih anmah sining chuankhannak le hmailei thluachuah halnak caah sakmi a si. Cucaah aa thawknak cafang cu a ngan in ṭial a si lai i komh lo a si.
tc.
1. Van Kulh, Lei Hel Lian, Kap Thang .. tbk.
2. Min dangdang
Khua, tlang, tiva, saram hna le min dangdang hna cu aa thawknak cafang lawng a ngan lai i a dang cu an hme dih lai i komh dih an si.
tc. Hakha, Tikhuangtum, Timit, Rungtlang, Fiakfairok ..tbk.
3. Mindin auhnak
Mindin cu dawt kawhnak a si i a tanglei bantuk in hman a si. Dawtnak min a simi Pa, Kawi, Maw, Nu ti bantuk pawl cu hmailei ah a rat caah a ngan in ṭial i komh lo a si.
Asinain a hnulei ah a rami te, kuk, thlum, ku ti bantuk pawl cu a hme in ṭial i komh a si.
tc. Pa Kung, Kawi Kung, Pu Kung, Maw Sui, Nu Sui,..tbk.
Kungkung, Kungte, Suisui, Suipi, Suikuk, Suithlum ..tbk.
4. Hlacuang min
Hla i a cuangmi min cu minung taktak min an si lo i chuankhanmi min an si caah a min hram lawngah cafang ngan hman a si i a parlei min cu a hme in ṭial i komh a si.
tc. 1. Vanṭek khuari na tur hluaimai cu
Mangtling le a nau Tinchum than tawn khi bang
An siang cung i thirthluan phir le
An ti aan hlei an pauter tawn kan mualzung in.
tc. 2 Khua khom pau lai e, rat tim thai cel hlah,
Mangcin le Tinkhar Laimi thei lo,
Bualkung keimei dawh Lalling kha,
Sangchum thla bang ceu ti lai ri lo.
IX. Caṭialning Phung
1. Dinhpi . (Fullstop)
Biatlang pakhat a dongh tikah hmanmi hmelchunh a si.
tc. 1. Rawl ka ei.
2. Pumpululh ka chuih.
3. Bawipa cu thangṭhat awk a si.
2. Dinhte , (Comma)
Biatlang pakhat nak tam deuh kha catlang pakhat ah komh in ṭial kan duh tikah hmanmi hmelchunh a si.
tc. 1. Ka nu a ra. Ka pa a ra. Ka u a ra.
Ka nu, ka pa le ka u an ra.
2. Cathiam cu a ṭha. Fim cu a ṭha. Dawh cu a ṭha. Awṭhat cu a ṭha.
Cathiam, fim, dawh le awṭhat cu a ṭha.
3. Ka nu nih kal hlah, a ka ti caah ka kal lo.
4. Jesuh nih a ka zummi cu an nung lai, a ti.
3. Dinhlai ; (Semicolon)
Ṭhen awk a simi biatlang pakhat nak tam kha hmun khat ah ṭial kan duh tikah hmanmi hmelchunh a si.
tc.
1. Kap Thang nih vomkhuai a kah; Duh Mang nih nengpi.
2. Dawtte cu ngaknu a si; Nu Sung cu lengleh.
3. Nemnem nih chawṭha hlawh; hluphlup nih chawchia.
4. Dinhphir : (Colon)
Dinhlai nih a huap khawh lomi biatlang tam deuh kha hmun khat ah ṭial kan duh tikah hmanmi hmelchunh a si.
tc.
1. Chaklei Lairam ah a ummi khuapi hna cu: Hakha, Falam, Thantlang, Tedim le Tonzang an si.
2. CACC an dirhnak a ruang cu: Lai miphun, Laiholh, Laica le Lai
nunphung kilven duh ah a si.
3. Bacon nih hitihin a rak chim:- ―Carel nih mitling, caṭial nih mi dikcak le biachim nih timh cia in a ummi minung ah a chuahter hna.‖
5. Rinsau –(Dash)
Khua kan ruahmi le saduh kan thahmi kha chikkhatte ah an vun i thlen tikah hman a si.
tc.
1. Ka pa kha rak nung rih sehlaw mu –aw, a liam ciami hna cu ruat ṭhan ti hlahning.
2. Unau chuahpi, sahlawh rualchan, hawikom theihhngalh tampi a rak ngei –atu cu an hlawt dih ko cang.
6. Rintawi - (Hyphen)
Biafang fang khat a si ko nain catlang nih a tlum lo ruangah a tang i kan ṭial a si ahcun hman a si. Cun a rel a har tuk ding a simi biafang zong ah hman a si.
tc.
1. Sihmanh-sehlaw
2. siang-ngakchia
3. sii-inn, fa-ah, ti-um, ti-inn ...tbk.
7. Biachinh ’ (Apostrophe)
Cafang tlamtling in kan ṭial lo tikah hman a si.
tc.
1. 4-1-1948 ti ṭial dingah 4-1-‘48 tiah ṭial a si.
2. Hlacuang ah te in tiah ṭial ding kha te’n tiah hman a si.
8. Biakiam " (Inverted comma)
Mi pakhat nih a rak chimmi bia kha a chimningte in ṭial duh tikah hman a si.
1. Bawipa nih, "Nan cungah daihnak um seh,"a ti hna.
2. Ka pa nih, "Ka fa, khuazei na phanh zongah Laimi na si khah!"a ka ti.
9. Biahalnak ? (Interrogation mark)
Biahalnak catlang a dih tikah hman a si.
tc.
1. Ahodah na si?
2. Khuazei in dah na rat?
3. Zeidah na tuah lai?
10. Kulhte ( ) (Bracket)
Sullam aa khatmi kha fiang deuh in asiloah biapi deuh in kan ruah tikah hman a si.
tc.
1. Kan lunglawmhnak ah pel lote in (pel lote in) na kan telpi naklai kan in sawm.
2. Hla sa ding minung 5 (panga) kan herh.
3. Kuli (porter) 3 (pathum) ka duh ko.
4. Ka hmuhmi tangka dihlak cu K. 6543210 (Nuai ruk sing nga sang li thong thum za hnih le fang hra bak) a si.
Hngalh awk: Kulhte nih a zawhlomi ah kulhlai le kulhpi hmanchih an si
11. Kulhte hun ( Open bracket
12. Kulhte khar ) Closed bracket
13. Kulhlai { } Angle bracket
14. Kulhpi [ ] Square bracket
15. Kulhki > < Brace bracket
16. Rinphei phir ( —) Double dash
Ca kan ṭialmi a kong tete kha anmah le an zawn cio ah a bu tete in chingchiah kan duh tikah hman a si.
tc. Bogyoke Aung San le a hawi minung 30 —Hainan tikulh —Japan an doh -- Mirang zong an doh —England ah uknak kong ceih dingin an kal —‘47 July 19 ah an thah hna.
17. Fianhchim _ ........... _ Parenthesis
Sullam pakhat kha fianh a duh tikah hmantawnmi hmelchunh a si.
Zeus _ Krik khuazing ngan bik _ cu Bawi Jesuh chan hlan ah Krik miphun nih an rak biak i ....
18. Taaltung ( / ) Slash
Asiloah tinak zawn ah hman a si.
tc. Na nu asiloah na pa ra hna seh.
Na nu/pa ra hna seh.
19. Deh . Dot
20. Cafangphei ( Vowel)
21. Cafangphei Awkhuah (Diphthong)
22. Cafangphei
aw hnih komh tikah a chuakmi aw cu pheikhuah awchuah kan ti.
tc. ai, ao, au, ei, eu, ia, iu, oi, ua, ui ... hna an si.
1. Cabuai cungah kai hlah.
2. Aho paoh ra u.
3. Cauk kha kau tuah.
4. Rawl ei cang usih.
5. Darkeu va la ta.
6. Pa Mang cu a kal liahmah ko khih.
7. Na kiu ruh a zum ko.
8. Khoika ah dah na kal?
9. Zuripa a luak a lua khih.
10. Uico fimte zuat ka duh ngai.
23. Cafangphei thumkomh awchuah (Triphthong)
tc. iai, iei, uai, uau hna an si.
1. Na sei tahmi a ngan liailuai tuk.
2. Lairam cu zing cieiciaite in a um.
3. Rian ka va fial i a ka ieih.
Biatlang pakhat a dongh tikah hmanmi hmelchunh a si.
tc. 1. Rawl ka ei.
2. Pumpululh ka chuih.
3. Bawipa cu thangṭhat awk a si.
2. Dinhte , (Comma)
Biatlang pakhat nak tam deuh kha catlang pakhat ah komh in ṭial kan duh tikah hmanmi hmelchunh a si.
tc. 1. Ka nu a ra. Ka pa a ra. Ka u a ra.
Ka nu, ka pa le ka u an ra.
2. Cathiam cu a ṭha. Fim cu a ṭha. Dawh cu a ṭha. Awṭhat cu a ṭha.
Cathiam, fim, dawh le awṭhat cu a ṭha.
3. Ka nu nih kal hlah, a ka ti caah ka kal lo.
4. Jesuh nih a ka zummi cu an nung lai, a ti.
3. Dinhlai ; (Semicolon)
Ṭhen awk a simi biatlang pakhat nak tam kha hmun khat ah ṭial kan duh tikah hmanmi hmelchunh a si.
tc.
1. Kap Thang nih vomkhuai a kah; Duh Mang nih nengpi.
2. Dawtte cu ngaknu a si; Nu Sung cu lengleh.
3. Nemnem nih chawṭha hlawh; hluphlup nih chawchia.
4. Dinhphir : (Colon)
Dinhlai nih a huap khawh lomi biatlang tam deuh kha hmun khat ah ṭial kan duh tikah hmanmi hmelchunh a si.
tc.
1. Chaklei Lairam ah a ummi khuapi hna cu: Hakha, Falam, Thantlang, Tedim le Tonzang an si.
2. CACC an dirhnak a ruang cu: Lai miphun, Laiholh, Laica le Lai
nunphung kilven duh ah a si.
3. Bacon nih hitihin a rak chim:- ―Carel nih mitling, caṭial nih mi dikcak le biachim nih timh cia in a ummi minung ah a chuahter hna.‖
5. Rinsau –(Dash)
Khua kan ruahmi le saduh kan thahmi kha chikkhatte ah an vun i thlen tikah hman a si.
tc.
1. Ka pa kha rak nung rih sehlaw mu –aw, a liam ciami hna cu ruat ṭhan ti hlahning.
2. Unau chuahpi, sahlawh rualchan, hawikom theihhngalh tampi a rak ngei –atu cu an hlawt dih ko cang.
6. Rintawi - (Hyphen)
Biafang fang khat a si ko nain catlang nih a tlum lo ruangah a tang i kan ṭial a si ahcun hman a si. Cun a rel a har tuk ding a simi biafang zong ah hman a si.
tc.
1. Sihmanh-sehlaw
2. siang-ngakchia
3. sii-inn, fa-ah, ti-um, ti-inn ...tbk.
7. Biachinh ’ (Apostrophe)
Cafang tlamtling in kan ṭial lo tikah hman a si.
tc.
1. 4-1-1948 ti ṭial dingah 4-1-‘48 tiah ṭial a si.
2. Hlacuang ah te in tiah ṭial ding kha te’n tiah hman a si.
8. Biakiam " (Inverted comma)
Mi pakhat nih a rak chimmi bia kha a chimningte in ṭial duh tikah hman a si.
1. Bawipa nih, "Nan cungah daihnak um seh,"a ti hna.
2. Ka pa nih, "Ka fa, khuazei na phanh zongah Laimi na si khah!"a ka ti.
9. Biahalnak ? (Interrogation mark)
Biahalnak catlang a dih tikah hman a si.
tc.
1. Ahodah na si?
2. Khuazei in dah na rat?
3. Zeidah na tuah lai?
10. Kulhte ( ) (Bracket)
Sullam aa khatmi kha fiang deuh in asiloah biapi deuh in kan ruah tikah hman a si.
tc.
1. Kan lunglawmhnak ah pel lote in (pel lote in) na kan telpi naklai kan in sawm.
2. Hla sa ding minung 5 (panga) kan herh.
3. Kuli (porter) 3 (pathum) ka duh ko.
4. Ka hmuhmi tangka dihlak cu K. 6543210 (Nuai ruk sing nga sang li thong thum za hnih le fang hra bak) a si.
Hngalh awk: Kulhte nih a zawhlomi ah kulhlai le kulhpi hmanchih an si
11. Kulhte hun ( Open bracket
12. Kulhte khar ) Closed bracket
13. Kulhlai { } Angle bracket
14. Kulhpi [ ] Square bracket
15. Kulhki > < Brace bracket
16. Rinphei phir ( —) Double dash
Ca kan ṭialmi a kong tete kha anmah le an zawn cio ah a bu tete in chingchiah kan duh tikah hman a si.
tc. Bogyoke Aung San le a hawi minung 30 —Hainan tikulh —Japan an doh -- Mirang zong an doh —England ah uknak kong ceih dingin an kal —‘47 July 19 ah an thah hna.
17. Fianhchim _ ........... _ Parenthesis
Sullam pakhat kha fianh a duh tikah hmantawnmi hmelchunh a si.
Zeus _ Krik khuazing ngan bik _ cu Bawi Jesuh chan hlan ah Krik miphun nih an rak biak i ....
18. Taaltung ( / ) Slash
Asiloah tinak zawn ah hman a si.
tc. Na nu asiloah na pa ra hna seh.
Na nu/pa ra hna seh.
19. Deh . Dot
20. Cafangphei ( Vowel)
21. Cafangphei Awkhuah (Diphthong)
22. Cafangphei
aw hnih komh tikah a chuakmi aw cu pheikhuah awchuah kan ti.
tc. ai, ao, au, ei, eu, ia, iu, oi, ua, ui ... hna an si.
1. Cabuai cungah kai hlah.
2. Aho paoh ra u.
3. Cauk kha kau tuah.
4. Rawl ei cang usih.
5. Darkeu va la ta.
6. Pa Mang cu a kal liahmah ko khih.
7. Na kiu ruh a zum ko.
8. Khoika ah dah na kal?
9. Zuripa a luak a lua khih.
10. Uico fimte zuat ka duh ngai.
23. Cafangphei thumkomh awchuah (Triphthong)
tc. iai, iei, uai, uau hna an si.
1. Na sei tahmi a ngan liailuai tuk.
2. Lairam cu zing cieiciaite in a um.
3. Rian ka va fial i a ka ieih.
X. Kramar Holhfang
1. Parts of Speech : Biaṭhen
2. sentence : biatlang
3. word : biafang
4. letter : cafang
5. phrase : biafangrual
6. clause : biatlangtan
7. noun : auhmin
8. proper noun : minbing
9. common noun : minhrawm
10. collective noun : minbu
11. abstract noun : minthlam
12. pronoun : mincan
13. verb : fianhtu
14. tense : caanfianh
15. present tense : tu caanfianh
16. past tense : liam caanfianh
17. future tense : lai caanfianh
18. continuous tense : lio caanfianh
19. perfect tense : diam caanfianh
20. present perfect continuous tense : rih caanfianh
21. pronunciation : awchuak
22. phoenetics : awchuahning
23. adjunct : bebawm
24. subject : tuahtu
25. object : ingtu
26. active : tuahchim
27. passive : huahchim
28. direct speech : dengteo biachim
29. indirect speech : chimchin biachim
30. prepositional subject: hmunsawhtinh
31. to infinitive : tinhlangh
32. mood alternation : ninghmangthlen
33. adverb : fianhthuam
34. adjective : sifianh
35. preposition : hmuncaansawh
36. conjunction : biapeh
37. paragraph : caangṭhen
38. content : chungum
39. syllable : awfang
40. affix : biabet
41. prefix : biahrambet
42. suffix : biaparbet
44. paper : cathluan
45. particle : bethlei
46. abbreviation : biatawih
47. mood : ninghmang
48. exclamation mark ( ! ) : lungsu
49. diphthong : pheikhuah awchuak
50. triphthong : pheithumphir awchuak
51. parenthesis : fianhchin
52. apposition : fianhtawi
53. idiom : holhthup
54. auxiliary : fianhbe
55. Agreement : Biarem
56. Gerund : Liothleng
57. Synthesis : Fonhning
58. Essay : Kongṭial
59. Prose : Biaraan
60. Comprehension : Fiantah
61. Direct Speech : Dengteochim
62. Indirect speech : Chimchin chim
63. Precis : Biakheet
64. Nominative : Tuahtu chimning
65. Accusative case : Ingtu chimning
66. Genitive case : Ngeitu chimning
67. Vocative case : Lungla chimning
68. Dative case : Fuh chimning
79. Outline : Biatlang vuak
70. Paraphrase : Biafawih
71. Figurative : Biaòamh
72. Simile : Khingthlaichun
73. Metaphor : Biaperh
74. Epigram : Biahloi
75. Hyperbole : Biaporh
76. Euphemism : Biavel
77. Syntax : Biatlangser
78. Morphology : Holhcawnning
79. Finitine : Bing
80. Infinitive : Binghrawm
81. Transitive : Ingtu ngei
82. Intransitive : Ingtu ngeilo
83. Passage : Cahlum
84. Specimens : Fianhbawm
85. Analysis : ṭhencheu
86. Heading : Biatlangpi
87. Headline : A tlangpi
88. Topic : A surlu
89. Sub topic : Surluchin
90. Reflexive : Mahhlinh
91. Emphatic : Thenghlinh
92. Cardinals : Tluangrel
93. Quantity : Tamtlawm
94. Quality : ṭhatchiat
95. Ordinals : Thaprel
96. Attributive : Dengfianh
97. Predicate : Phuanfianh
98. Antecedent : Mincanhram
99. Conversion : Thlential
100. Comparative : Deuhchim
101. Superlative : Bikchim
102. Affirmative : Biahnet
103. Relative pronoun : Pehtlaitu mincan
104. Negative : Lochim
105. Possitive : Sichim
106. Descriptive : langhchim
107. Distributive pronoun : Ciochim
108. Composition : Cathil (ca-thil)
109. Poem : Biazai
110. Italic : Ngawiṭial
111. Bold : Nakṭial
112. Ibidem : Langhcia
113. Subhead : Tlangte
114. Title : Mincuang
115. Subtitle : Mincuang chim
116. Transformation : Remhṭial
117. Theme : Tlangtar
118. Motto : Rialtinh
119. Logo : Muikhenh
120. Concept : Cuanhning
121. Interrogative : Biahal
122. Question tags : Thlaihhal
123. Code language: Biathup
124. Clause : Biatlang tan
125. Phrase : Biafangrual
126. Definite : Fianghlang
127. Indefinite : Fianghlanglo
128. Emblem : Hmelchunh
129. Seal : Cakhenh
130. Subjunctive : Ruahthlam
131. Slang : Biahleng
132. Imperative : Tuahfial
133. Indicative mood : Phuantluang
134. Infinitive mood : Kangza
135. Article (a, an, the) : Minchaang
2. sentence : biatlang
3. word : biafang
4. letter : cafang
5. phrase : biafangrual
6. clause : biatlangtan
7. noun : auhmin
8. proper noun : minbing
9. common noun : minhrawm
10. collective noun : minbu
11. abstract noun : minthlam
12. pronoun : mincan
13. verb : fianhtu
14. tense : caanfianh
15. present tense : tu caanfianh
16. past tense : liam caanfianh
17. future tense : lai caanfianh
18. continuous tense : lio caanfianh
19. perfect tense : diam caanfianh
20. present perfect continuous tense : rih caanfianh
21. pronunciation : awchuak
22. phoenetics : awchuahning
23. adjunct : bebawm
24. subject : tuahtu
25. object : ingtu
26. active : tuahchim
27. passive : huahchim
28. direct speech : dengteo biachim
29. indirect speech : chimchin biachim
30. prepositional subject: hmunsawhtinh
31. to infinitive : tinhlangh
32. mood alternation : ninghmangthlen
33. adverb : fianhthuam
34. adjective : sifianh
35. preposition : hmuncaansawh
36. conjunction : biapeh
37. paragraph : caangṭhen
38. content : chungum
39. syllable : awfang
40. affix : biabet
41. prefix : biahrambet
42. suffix : biaparbet
44. paper : cathluan
45. particle : bethlei
46. abbreviation : biatawih
47. mood : ninghmang
48. exclamation mark ( ! ) : lungsu
49. diphthong : pheikhuah awchuak
50. triphthong : pheithumphir awchuak
51. parenthesis : fianhchin
52. apposition : fianhtawi
53. idiom : holhthup
54. auxiliary : fianhbe
55. Agreement : Biarem
56. Gerund : Liothleng
57. Synthesis : Fonhning
58. Essay : Kongṭial
59. Prose : Biaraan
60. Comprehension : Fiantah
61. Direct Speech : Dengteochim
62. Indirect speech : Chimchin chim
63. Precis : Biakheet
64. Nominative : Tuahtu chimning
65. Accusative case : Ingtu chimning
66. Genitive case : Ngeitu chimning
67. Vocative case : Lungla chimning
68. Dative case : Fuh chimning
79. Outline : Biatlang vuak
70. Paraphrase : Biafawih
71. Figurative : Biaòamh
72. Simile : Khingthlaichun
73. Metaphor : Biaperh
74. Epigram : Biahloi
75. Hyperbole : Biaporh
76. Euphemism : Biavel
77. Syntax : Biatlangser
78. Morphology : Holhcawnning
79. Finitine : Bing
80. Infinitive : Binghrawm
81. Transitive : Ingtu ngei
82. Intransitive : Ingtu ngeilo
83. Passage : Cahlum
84. Specimens : Fianhbawm
85. Analysis : ṭhencheu
86. Heading : Biatlangpi
87. Headline : A tlangpi
88. Topic : A surlu
89. Sub topic : Surluchin
90. Reflexive : Mahhlinh
91. Emphatic : Thenghlinh
92. Cardinals : Tluangrel
93. Quantity : Tamtlawm
94. Quality : ṭhatchiat
95. Ordinals : Thaprel
96. Attributive : Dengfianh
97. Predicate : Phuanfianh
98. Antecedent : Mincanhram
99. Conversion : Thlential
100. Comparative : Deuhchim
101. Superlative : Bikchim
102. Affirmative : Biahnet
103. Relative pronoun : Pehtlaitu mincan
104. Negative : Lochim
105. Possitive : Sichim
106. Descriptive : langhchim
107. Distributive pronoun : Ciochim
108. Composition : Cathil (ca-thil)
109. Poem : Biazai
110. Italic : Ngawiṭial
111. Bold : Nakṭial
112. Ibidem : Langhcia
113. Subhead : Tlangte
114. Title : Mincuang
115. Subtitle : Mincuang chim
116. Transformation : Remhṭial
117. Theme : Tlangtar
118. Motto : Rialtinh
119. Logo : Muikhenh
120. Concept : Cuanhning
121. Interrogative : Biahal
122. Question tags : Thlaihhal
123. Code language: Biathup
124. Clause : Biatlang tan
125. Phrase : Biafangrual
126. Definite : Fianghlang
127. Indefinite : Fianghlanglo
128. Emblem : Hmelchunh
129. Seal : Cakhenh
130. Subjunctive : Ruahthlam
131. Slang : Biahleng
132. Imperative : Tuahfial
133. Indicative mood : Phuantluang
134. Infinitive mood : Kangza
135. Article (a, an, the) : Minchaang
XI. Biafang Komh
1. a
1.1 a: Mincan a si caah amahte in a dir.
tc. 1. Ka pa min cu Khar Vung a si.
2. Amah cu ka pa a si.
3. Innchung ah ka nu a um.
4. Lairam ah peng kua a um.
1.2 a: Muici (colour) aa pehtlaimi cu komh lo a si.
tc. a rang, a nak, a sen ..tbk.
1. Arangmi tawhrolh cu a thur a fawi.
2. Na puan asen caah a lang ngai.
3. Na hmai anak tuk.
1.3 a: Anu le apa (Gender) chimnak ah komh a si.
tc. Anu, apa, acal, api, ala, arial, ala, akawng, ahlipi ... tbk.
1. Kan caw fa a hring i anute a si.
2. Sakhi acalpi ka kah.
3. Varit ka hmuh hna i ahlipi nih a khawngh hna.
1.4 a: A tanglei biafang hna hi anmah kokek biafang cia an si caah komh in ṭial an si.
tc. asinain, asiloah, asilole, atu, aho .. tbk.
1. Ka ke a fak. Asinain sianginn ka kai kho.
2. Namte tal asilole hreitlung tal rak ka chan u.
3. Atu in rianṭuan thawk cang usi.
4. Ahodah innka a king?
Chingchiah: Atu ti cu kan fonh nain a hmang lo in tu lawng kan chim i tuchun ...tbk. a chuah tikah tu le chun cu komh in nihin ti sullam a ngeih caah komh in ṭial a si. Cu bantuk in sullam aa khatmi a tanglei hna zong komh an si. tuzing, tuchun, tuzanlei, tuzan, tuni, tuzarh, tuthla, tukum, tutan, tuhnu,tuhrawng, tukar, tulio, tunai, tutiang, tuchung ... tbk.
1.5 ah: Auhmin le Fianhtu he komh lo a si.
tc. 1. Hakha ah ka kal lai.
2. Kan i pumh ah a ṭha lai.
1.6 ah: Hmuncaansawh le Fianhthuam he komh a si nain cafangphei he aa chan ahcun komh lo a si.
tc. 1. Cabuai cung ah va chia. (Prep.)
2. Ka ei lio ah a ra.
3. Ka ih lai ah a ra.
1.7 ah: Fianhtu a si tikah amahte in a dir.
tc. 1. Namte nih a ka ah.
2. Thing kan ah lio ah ruah a sur.
1.8 ah: Biapeh a si tikah komh a si.
tc. 1. Na kal ahcun ka kal ve lai.
2. Naa zuam ahcun na awng lai.
1.9 ah cun: Hmuncaansawh a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Ka ihnak ah cun lut hlah.
Chingchiah : Cu bantuk in ah hin, ah khan,ah khin zong komh lo a si.
2. Nan khua ah hin um ve ning law a ṭha hnga.
3. Nan inn ah khan rak um ko.
4. Khuatu tlang ah khin khuai an tlai.
1.10 an: Mincan le tam relnak a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Anmah cu miṭha an si. (pron.)
2. An kal cang ko lo maw? (pl.)
1.11 awk: Fianhthuam le fianhtu a si tikah komh lo a si.
tc. 1. A tuah awk ka hngal lo. (Infinitive)
2. Ei awk si seh law a ṭha hnga. (Infinitive)
3. I awk hlah, an kiah tak lai.
4. Hri in aa awk. (v)
5. Zu a ri i a awk len ko.
1.12 awk: Fianhtu he aa fon i Auhmin asiloah Sifianh a chuah ahcun komh a si.
tc. 1. Ṭuanawk a tam. (n)
2. Ṭuanawk rian ka ngei. (adj.)
1.13 awk: Biafang dang he aa komh i auhmin ah aa can ahcun komh a si.
tc. rawl-awk
Rawl-awk le saram kong ah boibang lo in bia chim awk a si lo.
1.14 awk: ah, in he komh lo a si.
tc. awk in, awk ah
1. Kan kirlei ah ei khawh awk in a rak chuan.
2. Tuah awk ah kan timh cia a si.
2. b
2.1 ba: Sifianh a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Ka tha a ba ngaingai.
2. A ba in ka lak.
Asinain leiba, pekba ti cu auhmin an si caah komh a si.
1. Ngunte cu leiba cham a hmang lo.
2. Pekba ka ngeihmi tete cu ka lim cang.
2.2 bak: Sifianh , Fianhtu le fianhthuam a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Amah cu a kaa a bak.
2. Na thawlkaa a bak ngai.
3. Hreitlung in thing ka bak.
4. Nan hleihlak nan bakmi aa rem lo.
5. Kan i pai i a ka tei bak.
6. Bak huahmah in a ni.
2.3 bal: Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. 1. Amah cu ka sin ah a ra bal lo.
2. Hmu bal law na duh tuk ve hnga.
3. Chim bal lo ahcun a hngal kho lai lo.
2.4 bang: Biafang dang he komh in auhmin a can ahcun komh a si.
tc. 1. Rawl kan eibang kha uico va pe.
2. Kan ṭuanbang kha tang rih kaw kan peh ṭhan.
2.5 bang: Fianhthuam i kan hman ahcun komh lo a si.
tc. Na chuncaw kan eipiak bang.
Na rawl kha ei bang tuah ning. (v)
2.6 bik: Cuaichunnak biafang a si caah zei bantuk biafang he hmanh komh lo a si.
tc. a fim bik, a ṭha bik... tbk.
1. Chawn Lian cu kan khua ah a fim bik a si.
2. Bawipa ṭih cu a tha bik a si ko.
Chingchiah : Dirhmun aa khatmi a tanglei hna zong a dangte in ṭial an si. cem, chin, ial, dom, khun, nawn, tuk,... tbk.
1. A ṭha cem rak ka pe.
2. Tam chin in ṭuan i zuam.
3. A ṭha dom.
4. Nini cu iang a ngei khun ko.
5. Nih nawnte in a ka zoh.
6. Na caṭialmi a ṭha tuk.
2.7 bing: Biafang dang he aa komh tikah auhmin a chuah ahcun komh a si.
tc. 1. Kan lo ah tibing a um.
Chingchiah : Tibing timi cu ti umnak dawh a si lomi ah tikhor bantuk a bite a um i hlan lio ah cun an thlo ngam lo. A pawng hrawng an thlawh zong ah mahka zawnte cu an nganh ta tawn.
2.8 bing: Sifianh in hman ahcun komh lo a si.
tc. Inn bing, lo bing, amah bing .. tbk.
2.9 bu: Auhmin paoh he komh a si.
tc. Khrihfabu, mibu, vabu ... tbk.
1. Kan Khrifabu ah miṭha an tam.
2. Mibu lak ah i thelh len hlah.
3. Vabu va la hlah, zaangfak an si.
2.10 bu: Fianhtu paoh he komh lo a si.
tc. 1. ṭah bu in a kal.
2. Ngaihchiat bu he lo a thlo.
3. Na thiam lo bu cun tuai len hlah.
2.11 bu: Auhmin can i hman tik paoh ah komh lo a si.
tc. 1. Khrihfabu bu dang an dirh.
2. Vabu bu khat kaa hmuh.
2.12 bu: A phu in a ummi min cu komh lo a si.
tc. 1. Nu Bu, Tawlrel Bu, Hlaremh Bu ... tbk
2.12 bu: Sifianh a si tikah komh lo a si.
tc. 2. A thluak a bu.
3. c
3.1 caah: Ruangah timi sullam a ngeih tikah komh a si.
tc. 1. A thiam caah camipuai a awng.
2. Ka puan a tleh caah ka ṭhit.
3.2 caah: Pakhatkhat ca i tinhmi a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Ka pi ca ah kedan ka cawk.
3.3 cham: Sifianh le fianhthuam i hman a si ahcun komh lo a si.
tc. 1. Thing ka khan i a cham deuh.
2. Ba le cham in ka ra tli.
3.4 chan: Sifianh paoh he komh lo a si.
tc. chim chan, tuah chan, kal chan ... tbk.
1. Ka chim chan ka kheng lo.
2. Ka kal chan ka tlolh.
chuahchan ti tu cu phungawlhnak in komh a si.
1. Pa Vung cu chuahchan a ngei bak.
3.5 chan: Auhmin a si tikah komh lo a si.
tc. Ahlan chan, atu chan, hmailei chan, ahnu chan ... tbk.
1. Ahlan chan le atu chan cu aa dang tuk cang.
2. Hmailei chan cu a ṭha chin lengmang lai.
3.6 chia: A dang biafang he i komh in auhmin ah aa can ahcun komh a si.
tc. michia, puanchia, sachia, thilchia, thlichia ...tbk.
1. Michia cu an lungput a niam deuh ko.
2. Puanchia rak ka pe ta.
3. Sachia nih ar a seh, an ti.
4. Thilchia nih a tawngh ti cu a um ti hnga maw?
5. Rilikam ah thlichia a hrang tawn.
3.7 chih: Fianhtu he aa chan ahcun komh a si.
tc. ruahchih, lamhchih, hnamhchih .. tbk.
1. Tang hra awn ding na ruahchih lai.
2. Cite cu a alnak a thlau ahcun lamhchih awk men a si ko cang.
3. Judas nih Jesuh cu a hnamhchih len.
3.8 chin: 1. Cuaichunhnak biafang a si caah zei biafang he hmanh komh lo a si.
tc. dawt chin, sang chin .. tbk.
1. Ka bia ngai law kan dawt chin hnga.
2. A sang chin khi kan i tinh awk a si.
3.9 chin: Biafang dang he komh i auhmin a chuah ahcun komh a si.
tc. luchin, chungchin, tanchin, cheuchin, cungchin .. tbk.
1. Luchin ka ngei.
2. Inn chungchin dal ah ka pa a um.
3. Zu thawltan tanchin in ka pe tuah.
4. Tang cheu cheuchin ka kai lio ah ka rak zaw.
5. Meicung cungchin ah fartlep kan chiah tawn.
Chinchiah ti zong komh a si.
6. Kan chimhmi hi naa chinchiah lai mu.
3.9 chinchin: Sullam pakhat a ngeih caah komh a si.
tc. 1. Kan dawt chinchin lai.
2. A ṭha chinchin lai.
3.10 chom: Fianhthuam i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Kan kal chom ko lai.
2. Kan pek chom ko lai dahkaw.
3.11 chom: Biafang dang he komh in auhmin a si ahcun komh a si.
tc. eichom, barchom, tuahchom .. tbk.
1. Fang phio khat in eichom ah ka pe chung tuah.
2. Kan eichom, kan barchom lengmang i phaisa kan khong kho lo.
3. Kanmahte in kan i tuahchommi a si nain a ṭha ngai ko.
3.12 cia: Fianhtu, Sifianh he komh tikah auhmin ah aa can ahcun komh a si.
tc. tleicia, hnawhcia, liamcia ..tbk.
1. Tleicia hawile ruah ah lung a leng ko.
2. Puan bang hnawhcia ka dawt nunnemte kha ...
3. Liamcia caan cu tlaih awk an ṭha ti lo.
3.13 cia: Fianhthuam can i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Cakuat ṭial cia in chia tuah.
2. Ka chim cia le ka rel cia ka colh ṭhan lai.
3.14 colh: Fianhthuam a si caah zei bantuk biafang he hmanh komh lo a si.
tc. kal colh, ei colh, chim colh .. tbk.
1. Ka ei dih in ka kal colh.
2. Ka phan i ka ei colh.
3. Chim awk cu ka chim colh ko.
3.15 cun: Fianhthuam i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Cun ka bia ka peh ṭhan.
2. Cun lentecelh kan thawk colh.
4. d
4.1 dah: Amah lawng in a dir tikah sullam a ngeih lo ahcun komh in ṭial a si.
tc. ahodah, zeidah, zeitindah .. tbk.
1. Ahodah a kal lai?
2. Zeidah a kan dawn lem.
3. Zeitindah ka tuah lai?
4.2 dah: Fianhtu (v) le Lungsu (interj.) i hman a si ahcun komh lo a si.
tc. 1. A kut in a dah. (v)
2. Khua a muih tuk caah i dah pah in a kal.
3. Lunglawmmi nan va si dah! (interj.)
4. A va ṭha hringhran dah!
4.3 dah: A tanglei biafang hna he komh cia in hman an si.
tc. dahkaw, dahngai, dahmu, dahfawh, dahra, dahhe .. tbk.
1. A ṭha ngai dahkaw.
2. Nang hi dahngai zu na ri òheo.
3. Nangmah hi dahmu a ka rawitu cu na si.
4. Ka har tuk ngaingai lo dahfawh.
5. Thilṭha lo na tuah sual dahra.
6. Kal dahhe, kal lo cu ka duh hnga mei.
Asinain i le e he cun cafangphei veve an si caah komh lo a si.
tc. dah i, dah e .. tbk.
1. Aho ta dah i.
2. Nangmah zal dah e.
4.4 dang:
1. Aa khat lomi langhternak ah ṭhen a si.
tc. ram dang, mi dang, inn dang, ... tbk.
1. Ram dang cio um cu a har ko. (ram dangdang)
2. Mi dang nak cun kan ngamh deuh.
3. Inn dang cio i um cu kan i bawm kho cio lo.
2. Asinain a tanglei ah komh a si.
tc. miphundang, keidang, ruldang, ramdang (foreign)
1. Pa Phio cu dahngai miphundangte a si e.
2. Keidang nih cun cakei an rak biak.
3. Ruldang pawl zong rul an bia ve.
4. Ramdang ah ka kal lai.
4.5 deuh: Cuaichunnak biafang a si caah zei bantuk biafang he hmanh komh lo a si.
tc. tam deuh, a ṭha deuh .. tbk.
1. Buh tam deuh in ka chap.
2. Na taisawm nakin ka taisawm a ṭha deuh.
4.6 ding: Auhmin he paoh komh a si.
tc. miding, dingthlu, biading ..tbk.
1. Pa Hnin cu miding a si.
2. Dingthlu Lairel thawng si ko seh.
3. Ka fa, biading na chim zungzal lai mu.
4.7 ding: Auhmin a si lomi he paoh komh lo ding a si.
tc. chim ding, tuah ding .. tbk
1. Chim ding a simi paoh cu chim awk a si ko.
2. Tuah ding rian tampi ka ngei.
4.8 dor: A dang biafang he komh i auhmin a chuah ahcun komh a si.
tc. toidor, khuaidor, tidor, thidor ..tbk.
1. Toidornak cu mi a tei.
2. Khuaidor lak cu a har ngai.
3. Tidor tete an tla pah.
4. Ahodah thidor a thlau hnga.
4.9 duak: Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. 1. A tho duak i a kal.
2. A zuang duak i a tli thluahmah.
4.10 dup: Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. dai dup, lo dup, . .. tbk.
1. Saya a ra i kan dai dup ko.
2. Rit vialte lo dup ka ṭhawl hna.
Asinain a dang tuahthuam hna cu komh an si dih.
tc. depdup, dupdep, dupmap . .. tbk.
1. Dai depdup cun um hlah ngat u.
2. Zunceh an ceu dupmap.
5. f
5.1 fa: Auhmin he aa chan tik paoh ah komh a si.
tc. zanfa, nifa, thlafa, kumfa, cawfa, arfa .. tbk
1. Zanfa mitkuh thaw loin na kan tuah.
2. Nifa lo ka kal lengmang ko.
3. Thlahlawh cu thlafa ka chuah ko.
4. Lai phunpi ni cu kumfa kan tuah.
5. Kan cawfa aa leklak ngaite.
6. Fur ah cun arfa cu an lotlau deuh.
5.2 fa: Mincan he aa chan paoh ah komh lo a si.
tc. a fa, ka fa, anmah fa .. tbk.
1. Ka u cu a fa he an ra.
2. Ka fa nih kedan a ka cawkpiak.
3. Anmah fa ve lo bang, a hrut deuh khi ta.
5.3 fak: Biafang dang he aa fonh tikah minfianh (adj.) a can ahcun komh a si.
tc. 1. Amah cu sifak a si.
2. Canfak in khuasak cu a har ko.
5.4 fim: Biafang dang he fonh tikah auhmin a si ahcun komh a si.
tc. mifim, tinfim, thlifim ... tbk.
1. Mifim nih ram an ser.
2. Tinfim aandawh leeng le vaal rual hna
3. Lairam cu thlifim kan rum ngai rih.
5.5 fim: Fianhtu le Sifianh i hman ahcun komh lo a si.
tc. 1. Ka pa nih cakei a fim.
2. Amah cu a fim.
3. Nan tidong ti cu a fim ngai.
6. h
6.1 hiar: Fianhthuam i hman ahcun komh lo a si.
tc. dai hiar, thiang hirhiar .. tbk.
1. Manh caan ah cun dai hiar in um ka duh.
2. Inndal kha thiang hirhiar in phiak hna.
6.2 hmanh: Fianhtu i hman ahcun komh lo a si.
tc. 1. Ramlak ah rap ka hmanh.
2. Mi lakah i hmanh len hlah.
6.3 hmanh: A si lo lei i hman ahcun zei biafang he hmanh komh lo a si.
tc. 1. Aho hmanh kal hlah u.
2. Zeite hmanh kan kap lo.
3. Nangmah hmanh na kal lo hen kha.
6.4 hnawh: Fianhtu he hman ṭi tikah komh a si.
tc. chimhnawh, chuahhnawh, chuah hnawhchan ... tbk.
1. A bia kha nangmah dahkaw an chimhnawh rua ka ti cu.
2. Paih bual ah Pa Chan ka chuahhnawh.
3. Chuah hnawhchan na ngei lai, tiah ka ruah.
7. i
7.1 i: I cu mincan pakhat in a dir caah zei biafang he hmanh komh lo a si.
tc. 1. I porhlaw hlah.
2. Kan i pum lai.
7.2 in: Auhmin le Fianhtu he aa chan ahcun komh lo a si.
tc. 1.Hakha in ka tlung.
2. A len in kan leng hlah.
7.3 in: Biapeh le Hmuncaansawh i hman a si zong ah komh lo a si.
tc. 1. Cabuai cung in a tla.
Asinain cuaichunhnak biafang i hman tikah komh a si.
tc. 1. Fangvoi nakin facang a thaw deuh.
7.4 in: Sifianh le Fianhthuam he aa fonhmi te he aa chan ahcun komh lo a si.
tc. 1. Lunglawmte in kan i tong.
2. Tlawmpalte in ka pe ve.
3. Dawhte in aa ṭamh.
7.5 inn: Umnak inn a si ahcun Auhmin a si caah komh lo a si.
tc. 1. Hakha ah inn thonghra a um.
2. Kan khua inn cu an ṭha ngai.
7.6 inn: Hi biafang hi a dang he aa chan tikah auhmin a si ahcun komh a si.
tc. Biakinn, sianginn, innchung, innleng, inntual .tbk
1. Biakinn ah kan i pum.
2. Sianginn cu fimnak cawnnak hmun a si.
3. Innchung ah tikholhnak kan ser.
4. Innleng ah hmanthlak kan tar.
5. Inntual cu ṭang phonak a si.
Asinain biaknak inn, rawlchuannak inn ti bantuk cu komh loin ṭial a si lai.
tc. 1. Biaknak inn cu na upat lai.
2. Rawlchuannak inn cu coka kan ti.
8. k
8.1 ka: Mincan (pron.) i hman a si ahcun komh lo a si.
tc. 1. Ka tha a ba.
2. Amah nih a ka serhsat.
8.2 ka: A dang biafang he komh tikah auhmin in a si ahcun komh a si.
tc. Innka, kotka, mahka, khika, khaka, deika, chuahka .tbk.
1. Innka in na lut lai.
2. Saṭil cu kotka in an chuak.
3. Mahka ah hin na thil chia hlah.
4. Khika zawn ah khin tikhor a um.
5. Khaka kha cu lungthu zawn a si.
8.3 ka: Tuahthuam (adv.) i hman ahcun komh a si.
tc. 1. Khua a deikate in ka ra.
2. A chuahkate in a òap.
8.4 kam: Auhmin le Fianhtu dirhmun in kan hman ahcun komh lo a si.
tc. 1. A kam aa seh. (n)
2. Tivakam ah cangai kan khorh.
3. Bia kaa kam. (v)
8.5 kam: Biafang dang he komh in auhmin a si ahcun komh a si.
tc. biakam, pawngkam, kiangkam, kaikam ...tbk.
1. Ka biakam ka philh lo.
2. Inn pawngkam na thianter lai.
3. Nan kiangkam ah nan phun hawi an um maw?
4. Na kaikam thurter hlah.
8.6 kan: Mincan in a dir ahcun komh lo a si.
tc. 1. Laimi kan si.
2. Kan zate in kal ding kan si.
8.7 kan: Minung tam relnak (tuahtu) ah komh a si
tc. 1. Kanmah ta a si.
2. Kanmah cu Tibeto-Burman ciruang kan si.
8.8 kanh: Fianhtu he aa chan ahcun komh a si.
tc. A ka eikanh i ka cei ko.
8.9 kanh: Fianhtu dirhmun in hman tikah komh lo a si.
tc. Rang ka kanh lio ah a ra.
8.10 kel: Amahte lawng in sullam a ngeih ahcun komh lo a si
tc. Amah kel, a chim kel, a kel a hlam . tbk.
1. A rak tar lo e, amah kel a si ko rih.
2. Tu chan bawi cu an chim kel an chim lengmang.
8.11 kel: Amah lawng in sullam a ngeih lo ahcun komh a si.
tc. biakel. tuahkel. mikel tbk.
1. Na chimmi cu biakel a si ko.
2. A tuahkel kha a tuah lengmang ko.
3. Atu cu mikelte a si cang hen khi.
8.12: kil: Fianhtu in hman tikah komh lo a si.
tc. Ka hriang in ra ka kil.
8.13 kil: Auhmin le fianhtu he aa chan ahcun komh a si.
tc. kilven, kilkawi, lamkil, innkil .tbk.
1. Nan ka kilven a hau ko.
2. Lam kilkawi ah i ralring uh.
3. Lamkil a sang tukmi cu a cim òheo.
4. Innkil lung an phun cang.
8.14: kip: Amahte in a dir khawh lo caah komh a si.
tc. kakip, mikip, ramkip ..tbk.
1. Kakip in mi an ra chuak thluahmah.
2. Mikip cungah vel na ngei lai.
3. Ramkip nih daihnak an duh cio.
8.15: kip: Amahte in a dir i sullam a ngeih lo ahcun komh a si.
tc. khua zakip, mi zakip, ram zakip ..tbk.
1. Khua zakip ah Thawngṭha chimawk kan ngei.
2. Mi zakip nih Khamhnak kan herh dih.
3. Ram zakip ah phaisa harnak a um.
8.16 khumh: A dang biafang he komh in fianhtu a si ahcun komh a si.
tc. karkhumh, churkhumh ..tbk.
1. Na zupu cu ka karkhumh khawh lai.
2. America nih an kan churkhumh tuk.
9. l
9.1 lak: Auhmin he komh lo a si.
tc. 1. Mi lak ah a dir.
2. Hling lak pangpar cu zaangfak an si.
9.2 lak: Biafang dang he fonh in auhmin a si ahcun komh a si.
tc. Ramlak ah an kal.
9.3 lak: Biahrambet (prefix) le Biaparbet (suffix) ah a tanglei bantuk in komh asi.
tc. lakthlak, lakfa, lakhruak, laksawng, Ramlak, karlak, luklak ... tbk.
1. Paih tikah khel khat lawng tei cu lakthlak a si.
2. I ṭhi-um loin hrinmi fa cu lakfa kan ti.
3. Biapoi ka ngei i lakhruak pi in ka ra ko hih!
4. Mi a teimi nih laksawng an hmuh.
5. Ramlak ah kal len hlah.
6. Hakha le Falam karlak ah Chuncung a um.
7. Luklak ah hen pei vei tia in na ṭhan hi!
9.4 lak: Sifianh le fianhthuam i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. A lak in hmuh na duh.
2. A laklak in a kho.
3. A lak in i laak cu a ṭha lo.
9.5 law: A tanglei bantuk dirhmun a ngeih ahcun komh a si.
tc. sihmanhsehlaw, lawlaw, .. tbk.
1. A ṭha ko, sihmanhsehlaw ka duh lo.
2. Kal lawlaw law a ṭha na hnga.
9.6 law: Fianhthuam le biapeh i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Ra law kal usih.
2. Ra ko seh law kir usih.
9.7 le: Fianhtu le biapeh i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Cepa a le.
2. Kawi Mang le Nu Iang an si.
9.8 le: Tam relnak i hman tikah komh a si.
tc. 1. Bual Peng le a hawile an si.
2. Na fale tete cu duh an nung tuk.
9.9 lebang: le biafang cu bang he aa chan ahcun komh a si.
tc. Keimah lebang cu a ka dawt tuk.
9.10 len: Zei bantuk biafang he hmanh komh lo a si.
tc. 1. Ngaknu len cu a nuam ngai.
2. Rak ka chawn len hlah.
Chingchiah : Asinain auhmin in kan hman ahcun komh a si.
tc. lamlen
1. Lamlen cu a nuam hrianghran.
9.11 leh: Fianhtu i hman ahcun komh lo a si.
tc. 1. An bia kan leh cang hna.
2. Ka pa nih lei a leh.
3. Chaw ka leh lengmang lioah ...........
9.12 leh: Biafang dang he komh i auhmin a can ahcun komh a si.
tc. 1. Chawleh cu lungre a thei.
2. Leileh cu tha a ba.
Cun lehthal, lehlam, lehpek, lehpiak, lehmi .tbk
1. Chaw lehthal na thiam ko e.
2. Keimah lehlam na hei ka rem lo
3. A rem tuk lehpek.
4. Mirang ca ra kan lehpiak ta.
5. Saya Van Bik lehmi cauk thengtheng ka duh.
9.13 lei: Auhmin le fianhtu he komh lo a si.
tc. 1. Thantlang lei ah ka kal hnik.
2. Ei lei ah a ṭhawng.
9.14 lei: Hmuncaansawhtu dirhmun i hman tikah komh a si.
tc. hnulei, hmailei, chaklei, thlanglei, kehlei, orhlei, sirlei, cunglei, serlei ... tbk.
1. Kan inn hnulei ah zil ka cin.
2. Sianginn hmailei vampang cu si kan thuh.
3. Kawlram chaklei ah Tulukram a um.
4. Chinram thlanglei ah Rakhineram a um.
5. Na kehlei ṭhut cu ka duh lo.
6. Pathian orhlei ah Jesuh a dir.
7. Na sirlei ah na sei hei chia.
8. Nang cu mi serlei na hmang tuk.
9.15 lei: Auhmin le Fianhtu dirhmun a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Amah nih a ka lei. (v)
2. Amah cu lei ah a kal. (n)
9.16 lio: Fianhtu le fianhthuam a si tikah komh lo a si.
1. Ti i lio usih.
2. Kan kal lio ah lunglawmhnak hla kha sa usih.
9.17 lio: Biafang dang he komh in auhmin a si ahcun komh a si.
tc. 1. Tilio ah ka kal lai.
9.18 lo: Fianhtu le altu a si tikah amahte in a dir.
tc. 1. Ka nu he an i lo.
2. Amah cu a ra bal lo.
Asinain =nak‘he aa komh i auhmin a chuahter ahcun komh a si.
tc. philhlonak, fellonak ... tbk.
9.19 lo: A tanglei biafang ahcun auhmin an si caah komh a si.
tc. 1. A thilo an um hraw lo. (A thi a lomi kan um lo)
2. Misilopa cu nizan kha a lo. (Thinghmui zawtnak a ngeimi pa)
3. Zolo kan tu, lailo le tulo zong kan vat.
4. Ka nu cu ṭiaṭumlo in a um.
ṭiaṭumlo in = fapawi
ṭiaṭum loin = dam setsai lo
Innlo, kutkelo, nulo, palo zong komh an si.
1. Innlo rianh cu a har ko.
2. Ka meithal ka zuar hnu cun kutkelo bantuk ka si ko cang.
3. Nulo hram caanrel va nih rung awn hna ..
10. m
10.1 ma: Biafang dang he komh in auhmin a si ahcun komh a si.
tc. Amah cu miteima a si.
10.2 ma: Fianhtu i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Na bia cu ma cang.
2. Na nupi cu ma hlah.
10.3 mah: Mincan in a dir ahcun komh a si.
tc. Keimah, nangmah, amah, nanmah, anmah tbk.
1. Keimah le nangmah cu unau pei kan si cu.
2. Amah le nanmah nan i fonh ahcun anmah an in ti te hna lai.
10.4 mah: Sawhkhih dirhmun le Mincan in a dir ahcun komh lo a si.
tc. 1. Mah nu hi aa dawh.
2. Mah le mah cu i dawt khun a si.
10.5 mang: Biafang dang he aa chan i mincan le fianhthuam a si ahcun komh a si.
tc. lengmang, riangmang, dengmang, thengmang ..tbk.
1. Kaa zuam lengmang ko lai.
2. Nan khua ah na kir riangmang cang ko lai ti!
3. Na ka philh dengmang ko cang rua.
4. Bawipa nih nangmah thengmang an herh.
tc. zanmang, zanṭim khuamang, mangṭha, mangbawi..tbk.
1. Zanmang hmanh ah i ton kan fawi ti lo.
2. Kan phanh cu zanṭim khuamang a si cang.
3. Nan zapite mangṭha cikcek ko kun u.
4. Mangbawi ti cu bawi le mang tinak a si.
10.6 mang: Auhmin a si tikah komh lo a si.
tc. Zahan cu mang ka man.
10.7 men: Tuah le tuahthuam i hman ahcun komh lo a si.
tc. 1. A hma hei men.(v)
2. Na hei chim men ve.(adv)
10.8 men: Minfianh (adj.) i a dir ahcun komh a si.
tc. 1. Ka pa cu mi menmen a si lo.
2. Mi menmai na si lo hen hi.
10.9 mi: Minung tinak dirhmun i a dir ahcun komh lo a si.
tc. 1. Mi zakhat an i pum.
2. Mifim cu mi nih an dawt hna.
10.10 mi: Tuah, Minfianh le Tuahthuam he aa chan ahcun komh a si
tc. 1. A rami pahra an si.
2. Aa dawhmi pahnih an i tel.
3. A thawlomi rawl ka pe ngam hna lo.
4. Anmah cu Laimi an si.
5. Cu hna lakah pakhat cu mifim ngaingai a si.
Cun vanmi ti zong komh ding a si.
1. Tuukhal sin ah vanmi an lang.
11. n
11.1 nak: Fianhtu he Sifianh he komh in auhmin a chuahter ahcun komh a si.
tc. bawmhnak, cawnnak, dawtnak, fawinak, kawlnak, lunglawmhnak..tbk.
1. Nan kan bawmhnak kan hmuh.
2. Cawnnak lo cun thiamnak a tling kho lo.
3. Dawtnak he cun tualbawkte hmanh a nuam.
4. Harnak lo cun fawinak a ra kho lo.
5. Australia cu kawlnak hawlnak ah a ṭha ngaite.
6. Lunglawmhnak cu dinnak in a ra, an ti tawn.
11.2 nakhnga: A tanglei biafang =va si seh law‘ti duhnak a langhter ahcun komh a si.
tc. Na ka zaangfah nakhnga kan nawl.
11.3 nakin: Cuaichunhnak bantuk in tahchunhnak a langhtertu biafang he komh a si.
tc. Nangmah nakin kaa dawh deuh.
Cun dirhmun aa lomi a tanglei hna zong komh an si.
tc. nakkhan, nakkhin, nakcun, ... tbk.
1. Nan khua nakkhan kan khua ka duh deuh.
2. Rung tlang nakkhin Hmung tlang a sang deuh.
3. Hruh nakcun fim a ṭha deuh suaumau.
11.4 naloin: Sullam pakhat lawng a ngeih caah komh a si.
tc. Ka duh naloin ka hruai hlah.
11.5 ngat: Fianhthuam i hman tikah komh lo a si.
tc. ei ngat, tuah ngat, it ngat, zoh ngat... tbk.
1. Kan chuanpiakmi rawl cu ei ngat.
2. Kan fialmi rian cu tuah ngat.
3. Khua a hnu cang hi, it ngat.
4. Zoh ngat, na hmuh ve ko lai cu ta.
11.6 ning: Nawlpatnak sullam a ngeih ahcun komh lo a si.
tc. Rian in bawm ning mu.
11.7 ning: Biafang dang he aa komh i fianhtu asiloah auhmin a chuahter ahcun komh a si.
tc. tuahning, lawmhning ... tbk.
1. A tuahning ka thiam lo.
2. Kaa lawmhning a chim zia ka thiam lo.
tc. ninghngal, ningzah (n) ... tbk.
1. Ninghngal cu ka huat tuk
2. Ningzah hman tuk cu hawi lawh lo a si.
11.8 ning: Auhmin paoh he komh lo a si.
tc. 1. Nawlbia ning in zul.
2. Anri thing cu a ning a chia tuk.
12. o
12.1 on, ong: Fianhtu biafang a si caah komh lo a si.
tc. 1. Thing-ai ka on.
2. Thing-ai ka ong lio.
12.2 or: Auhmin a si caah komh lo a si.
tc. Ka or a fak.
12.3 orh: Fianhtu biafang a si caah komh lo a si.
tc. Ka fale ka orh lengmang hna nain an phan rih lo.
12.4 onh: Fianhtu biafang a si caah komh lo a si.
tc. Dum tuah an ka onh.
12.5 ot: Fianhtu biafang a si caah komh lo a si.
tc. Zingka in rian ka ot cang.
12.6 ol: Sifianh a si caah komh lo a si.
tc. Hi rian tham cu a ol ko dahkaw.
12.7 oi: Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. Oi khat tal cu i tong usi law ti ka duh.
13. p
13.1 pah: Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. 1. A kal pah in zil a ei.
2. Dingkok cu a thaw pah.
13.2 pal: Fianhtu i hman ahcun komh lo a si.
tc. 1. Vate nih rap a pal.
2. Matupi khua cu ka pal bal lo.
13.3 pal: Biafang dang he komh in sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. tlawmpal, liampal,
1. Buh tlawmpal in ra ka chap.
2. Liampal kan i huah.
13.4 pang: Biafang dang he an i komh i sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. sualpang, pingpang, lungpang .. tbk.
1. Sualpang kan tong hraw lo.
2. Pingpang sual ah tangka i ken.
3. Lungpang cungah sathar an bok.
13.5 paoh: Auhmin le fianhtu he aa chan paoh ahcun komh lo a si.
tc. 1. ṭhutdan paoh an ṭha dih.
2. Tuah paoh ahcun rianhma a kal ko.
13.6 paoh: Biafang dang he aa komh i sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. Ahopaoh, khuazeipaoh, zeipaoh... tbk.
1. Khamhnak cu ahopaoh nih co khawh a si.
2. Nangmah he cun khuazeipaoh ah ka kal hnga.
3. Zeipaoh rak pu ko, ka duh dih ko.
13.7 pauh: Fianhtu biafang a si caah zei bantuk biafang he hmanh komh lo a si. Amahte in a dir.
tc. Ramlak ah sakhi ka pauh.
13.8 pek: Fianhtu i hman tikah komh lo a si.
tc. Cauk pek kan duh.
13.9 pek: Fianhthuam i hman tikah komh lo a si.
tc. Cauk na ka pekmi cu ka duh pek lo.
13.10 peng: Auhmin le tuahthuam i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Peng le ram caah ... tbk.
2. Inn ka sa peng ko.
13.11 phah: Fianhtu le fianhthuam i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Lam ah lung an phah.
2. Ka biachimmi ruangah a ka huat phah.
12.12 phang: Biafang dang he komh in sullam pakhat a ngeih ahcun komh a si.
tc. thinphang, thlaphang, phangphal... tbk.
1. Thinphang in um hlah u.
2. Thlaphang ngai zong in um hlah u.
3. Kan za deuh lo, phangphal deuh kan si.
12.13 phang: Fianhtu dirhmun in hman tikah komh lo a si.
tc. Ka thin a phang lo.
12.14 pher: Fianhthuam zong auhmin zongah amahte in a dir.
tc. 1. Vate cu lo pher in a zuang.
2. Pher va la ta.
12.15 phuan: Fianhtu in hman tikah komh lo a si.
tc. Ka sualnak a ka phuan.
12.16 phuan: Biafang dang he komh in sullam pakhat a ngeih ahcun komh a si.
tc. Biaphuan, chimphuan .. tbk.
1. Biathlam cauk cu Biaphuan ti zongah kan ti.
2. Chimphuan taktak cu kaa sum deuh i a si.
12.17 phuk: Fianhtu le fianhthuam dirhmun in hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Ba phuuk ra kan bawm.
2. Kan lo ah tor phuk in belh an kho.
12.18 pi: Biafang dang he komh in sullam pakhat a ngeih ahcun komh a si.
tc. arpi, kalpi, tampi, nganpi ... tbk.
1. Arpi nih arti an tit.
2. Ka pu nih lo ah a ka kalpi.
12.19 pi: Amahte in a dir i sullam a ngeih ahcun komh lo a si.
tc. 1. Ka pi cu a tar cang.
2. Arpi pi khat ka zuat.
Note; Ar pi (fa a hruai liomi ar), arpi (ar anu)
12.20 piak: Fianhtu biafang he biaparpeh in hman tikah komh a si.
tc. chimpiak, tuahpiak, ..tbk.
1. Biaceihnak zung ah sihni nih bia a chimpiak.
2. Ka herhmi viakte a ka tuahpiak.
12.21 poh: Fianhtu i hman tikah komh lo a si.
tc. Amah cu a ha a poh.
14. r
14.1 ra: Auhmin, Fianhtu, Sifianh le Lungsu a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Ra ka but. (auhmin)
2. Ka mit a ra. (Sifianh)
3. Ra tuah. (Fianhtu)
4. Si tak ra! (Lungsu)
14.2 re: Sifianh a si tikah komh lo a si.
tc. Kan be a re cang.
Cafang dang he komh in Sifianh a can ahcun komh a si.
tc. Rethei le thilrit kan tam ko.
14.3 ri: Auhmin le Fianhtu a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Ka pi sii a ri.(fianhtu)
2. Kan ri a fiang lo. (auhmin)
Cafang dang he komh in auhmin a can ahcun komh a si.
tc. 1. Zei rira a hngal lo.
2. Kan ramri ka zoh.
3. Kan lo ah rirang kung a um.
4. Rikhiah kan tlin in meeting kan thawk lai.
14.4 ro: Auhmin le Sifianh a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Ka pa ro ka co.
2. Ka tawhrolh a ro cang.
Cafang dang he komh in auhmin le Sifianh a can ahcun komh a si.
tc. 1. Roca kan chiah.
2. Rorah kong ah buai hlah u.
3. Mah hi cu roling bia taktak a si.
4. Thingro cu a alh a lio.
5. Roriak bia ka chim tuah.
14.5 rua: Auhmin, Sifianh le Fianhthuam a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Pu Chawn Kio nih Maymyo rua aa phorh.
2. Kan zu a rua cang.
3. A ka rawitu na si rua.
14.6 rak: Liam caanfianh, lai caanfianh le hmunrawn a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Thla ka rak cam tawn. (liam caanfianh)
2. Na phanh tikah ka rak in don te lai. (lai caanfianh)
3. Na meithal kha rak pu tuah. (hmunrawn)
15. s
15.1 sa: Auhmin asiloah fianhtu i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Sa a can.
2. Buti a sa ngai.
15.2 sa: Ei-awk sa a si tikah komh lo a si.
tc. sasen sa, vok sa, ar sa ... tbk.
1. Naa sa le caw sa cu sasen sa kan ti tawn.
2. Kei cu vok sa ka duh bik.
Asinain saram le ramsa cu ei-awk sa ti duhnak a si lo caah komh a si.
15.3 sak: Biaparpeh (suffix) dirhmun in hman tikah komh a si.
tc. hmuhsak, sunhsak, lungsak, khuasak, minsak ...tbk.
1. Bawipa, lam kan hmuhsak.
2. Ka fanu cu sunhsak ngai in ka muai len.
3. Na co kho ti lo, i lungsak ko kun.
4. Khuasak tintuknak ah fel a hau.
5. Minsak na thiam ngaingai.
15.4 sak: Fianhtu dirhmun i hman ahcun komh lo a si.
tc. 1. Hla ka sak lai i na lam lai mu.
2. Inn ka sak.
15.5 sihmanhsehlaw: Biafang karlak ah biafang dang a um ahcun komh lo a si lai.
tc. si hmanh hna seh law, si hmanh hlah seh law, si ko hmanh seh law ...
tbk.
1. Sihmanhsehlaw nangmah tu cu ra ko.
2. A ṭhami si hmanh hlah seh law ka duh ko.
3. Mifim si ko hmanh seh law ka uar hlei lo.
15.6 sek: Fianhthuam a si i zei he hmanh komh lo a si.
tc. ṭah sek, ṭuan sek, ei sek ... tbk.
1. A sungh taktak cun aa ṭah sek len.
2. Kan i ṭuan sek nain hawi kan lo hlei lo.
3. A hlei le a ce khan i ei sek len.
15.7 siseh: =zongah‘timi sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. thing siseh, lung siseh rak pu u.
1. Thing zong siseh, lung zong siseh kan herh rih.
Asinain thinlung in duhnak, siter duhnak a langhtertu a si ahcun komh lo a si.
tc. Duh Lian cu hruaitu si seh tiah kan thim.
16. t
16.1 ta: Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. chia ta, kal ta, chim ta ... tbk.
1. Na sei kha chia ta law ra ka zul.
2. Ka nu sin kan kal ta lai.
3. Bia kan chimh ta ko nain na zul lo.
16.2 tak: Biaparpeh (suffix) in kan hman caan ah komh a si.
tc. chiahtak, kaltak, chimhtak .. tbk.
1. Bia ka chiahtak i ka lan.
2. Kan zul lai lo, ra ka kaltak ko.
3. Ka pa nih kan tuanbia a ka chimhtak.
16.3 tal: Amahte in sullam a ngeih ahcun komh lo a si.
tc. 1. Mai tal hra in nan buh lai. (relnak)
2. Amah tal na hmu kho hnga maw? (sawhkhih)
3. Aho nih dah tal aan kalh hna lai? (min)
4. Mah tal hi ei ve tuah.
5. Zei tal na hmu maw?
6. Cu tal na kan pek lo ah kan duh hnga maw.
16.4 te: Minbing (proper n.) he komh lo a si.
tc. Carson te nupa an phan.
16.5 te: Tamrelnak i kan hman ahcun komh a si.
tc. Sayate, Pastorte, Sayamate, sibawite tbk.
1. Sayate cu na dawt hna lai.
2. Pastorte cu cawnpiaktu an si.
3. Sayamate cu mizaw bultawltu an si.
4. Sibawite um hna hlah seh law kan thi dih hnga.
16.6 te: Dawt kawhnak i hman tikah komh a si.
tc. 1. Iangte he kan kal te lai.
2. Liante, na ṭhawng tuk.
16.7 te: Hmailei caan caah hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Thaizing ah kan kal te lai.
2. Thantlang kan tlawng te lai.
16.8 tete: Amahte lawngin a dir khawh caah komh a si.
tc. Ka dawt tete, a ṭhami tete, a felmi tete ..tbk.
16.9 ter: Fianhtu (v) biafang ah biaparbet (suffix) in kan hman tikah komh a si.
tc. hmuhter, kalter, canter ... tbk.
1. Ka nu nih a hmanthlak a ka hmuhter.
2. An fapa cu Malaysia ah an kalter ve.
Chingchiah : Hmasa bik ti sullam a si ahcun komh lo a si.
tc. 1. Atu tan hi ka kal ter (tir) a si.
2. A kan peng tir (ter) siangpahrang a si.
16.10 thlup: Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. hngilh thlup, bok thlup .. tbk.
1. Zahan cu kaa hngilh thlup ko.
2. Ramkung vialte bok thlup in ka nam dih hna.
16.11 tla : Hmelchuan biafang he komh a si.
tc. tlaberbur, tlaferfur, tlafirfer, tlaṭhitòhet, tlari.. tbk.
1. Tlaberbur in um hlah.
2. Tlaferfur in zeidik na lo.
3. Tlafirferte in zaangfak dah na si.
4. Tlaṭhitṭhette in kan ṭhu rirei.
5. A tlarite in bia khiak u.
16.12 tlap: Biafang dang he komh in auhmin a chuah ahcun komh a si.
tc. zeltlap, catlap .. tbk,
1. Zeltlap nan i chiah el maw?
2. Catlap cungah ca kan ṭial.
Asinain a pahnihnak tlap dirhmun in hman tikah ṭhen a si
tc. Catlap tlap khat cawk ka hau.
16.13 tu: Auhmin le hmuncaansawh in a dir tikah komh lo a si.
tc. 1. Ka tu a si.
2. Amah tu kha ra seh.
16.14 tu: Minfianh le Fianhtu hnu ah biaparbet (suffix) in hman ahcun komh a si.
tc. dawtu, hruaitu, chimtu .. tbk.
1. Dawtu kan herh hringhran.
2. Hruaitu cu zumh an tlak awk a si.
3. A chimtu nih a chimzia thiam a hau.
16.15 tuai: Fianhtu i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Mi lung a tuai.
2. Rua a tuai ngai cang.
Biafang dang he komh i sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. 1. Ruatuai kan khiak. (n)
2. Ka pi bia nih a kan tuaitam.
3. Cu bia cu biatetuai a si lo.
16.16 tuk: Biaparpeh biafang in hman tikah komh a si.
tc. 1. Keimah bantuk a si.
2. Amah lehtuk a kal.
16.17 tuk: Fianhtu i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Bia a ka tuuk.
2. Fung in ka tuk.
16.18 tuk: Sifianh he aa chan tikah komh lo a si.
tc. a ṭha tuk, a ṭhawng tuk, aa dawh tuk.. tbk.
1. Na rat cu a ṭha tuk.
2. Hram Luai cu a ṭhawng tuk.
3. Awtaw cu aa dawh tuk.
16.19 tung: Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. An um tung ko.
16.20 tungmang: Fianhthuam a si caah amahte in a dir lai.
tc. Pumh ah an kal tungmang.
17. ṭ
17.1 ṭi: Biafang dang he komh in sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. Muilak kal cu ningṭi a si.
17.2 ṭi: Fianhtu (v) he komh in ṭial a si.
tc. Kan kalṭi lai.
17.3 ṭhep: Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. Dai ṭhep in a um.
Cu bantuk cun ṭhup zong zei he hmanh komh lo a si.
tc. Fek ṭhup in a ka tlaih.
Asinain ṭhepṭhup, ṭhipṭhep, ṭhepmap hna cu komh an si.
1. Teet ṭhepṭhup in kan ṭhu.
2. Rem ṭhipṭhepte in an kan chiah.
3. Tappi mei a ceu ṭhepmap.
18. u
18.1 u: A tam langhternak a si i amahte in a dir khawh caah komh lo a si.
tc. Kal u law a ṭha lai.
18.2 u: Biafang dang he komh i sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. 1. Amah nakin ka upa deuh.
2. Ka unau pawl an ṭin cang.
18.3 ur: Amahte lawngin a dir i sullam a ngeih tik le tuahthuam a si tikah komh lo a si.
tc. urmar, ursai, ur-ar.. tbk.
1. Chuk ah kan zuang urmar.
2. Ur-ar ngai in tuah an i tim.
19. v
19.1 ve: Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. Amah zong a kal ve.
Asinain veve a si tikah komh a si.
tc. An dangte in an kal veve ko.
19.2 vei: Hi biafang hi cu amahte in a dir lai.
tc. 1. Vei mu, thaizing ah ra te ko mu... tbk.
2. Vei le vei kha na hngalhmi an si maw?
19.3 voi: Thil relnak biafang i hman a si caah komh lo a si.
tc. 1. Voi khat tal cu i chawn usi.
19.4 vui: Auhmin le fianhtu i hman a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Vui na hmu bal maw?
2. Kan facang an vui cang.
19.5 vui: Biafang dang he komh in (n) a can ahcun komh a si.
tc. Kan favui a fual ko.
20. z
20.1 zeilo: Sullam pakhat a ngeih caah komh a si.
tc. Zeilo kha ra ka pe.
Cun zeimawlo, zeisuallo, zeihngallo zong a si ve.
1. Zeimawlo na keng maw?
2. Zeisuallo, kan Bawipa ngai mu
3. Zeihngallo ngakchuan semmawng nih ..
20.2 zia: Tuahthuam (adv.) i hman a si tikah komh lo a si.
tc. 1. A chim zia ka thiam lo.
2. A tuar zia ka thiam lo.
20.3 zia: Biafang dang he komh in tuah (v) a can ahcun komh a si.
tc. 1. Mah nu khi a ziaza a ṭha.
2. Amah cu mi ziathiam a si.
3. Nunzia dawh in nung.
II. CAFANGFONH
Laica kan ṭial tikah cafang fonh le biafang komh hi hman si seh law dirhmun ngei seh ti saduh thahnak nganpi he caṭialning cu tuah a si. Chimnak bia le ṭialnak ca ti in a um. ṭial tikah palh lo nakding ah cafangfonh kong kan ṭialchih. Kan holh ah pheikhuah awchuah tam nawn kan ngei. Cu hna cu a ninghoih kan thlen tikah pial a fawi ngaingai. Cucaah biafang hram, pial a hman tawnnak le a hmaanning cu a tanglei bantuk in a si.
1. ua le o cafang fonh
Biafang hram Palhmi ṭialnak
bual bolh bualh
buar borh buarh
chuan (rawl) chonh chuanh
chuan (thil) chonh chuanh
cuan conh cuanh
fual folh fualh
kuai koih kuaih
kual kolh kualh
kuar korh kuarh
muai moih muaih
nuam nomh nuamh
nuar norh nuarh
puar porh puarh
ruai roih ruaih
tuar torh tuarh
thuam thomh thuamh
thuan thonh thuanh
vuan vonh vuanh
zual zolh zualh
zuar zorh zuarh
2. aw le o cafang fonh
Biafang hram Palh ṭialnak
awi oih awih
awl olh awlh
awn onh awnh
awr orh awrh
bawm bomh bawmh
cawi coih cawih
cawng congh cawngh
chawn chonh chawnh
dawi doih dawih
dawn donh dawnh
fawi foih fawih
hawng hongh hawngh
khawm khomh khawmh
kawng kongh kawngh
khawng khongh khawngh
lawm lomh lawmh
lawng longh lawngh
mawng mongh mawngh
nawi noih nawih
rawl rolh rawlh
rawn ronh rawnh
tawng tongh tawngh
vawng vongh vawngh
3. ian, en cafang fonh
Biafang hram Palhmi ṭialnak
fian fenh fianh
kian kenh kianh
liam lemh liamh
lian lenh lianh
rian renh rianh
sian senh sianh
thian thenh thianh
tlian tlenh tlianh
ziam zemh ziamh
4. irh le erh cafang fonh
Biafang hram Palhmi ṭialnak
dir derh dirh
fir ferh firh
khir kherh khirh
phir pherh phirh
kir kerh kirh
5. aih le eih cafang fonh
Biafang hram Palhmi ṭialnak
dai deih daih
kai keih kaih
nai neih naih
ngai ngeih ngaih
pai peih paih
rai reih raih
sai seih saih
thai theih thaih
tlai tleih tlaih
vai veih vaih
zai zeih zaih
6. _au le _ao cafang fonh
tc. 1. Ahodah a bau. 1. Uico a bao (ao).
2. Tiva hor a kau. 2. Tikhor ah ti a kao.
3. Ka hreiha a cau. 3. A or a cao. (a or a khu)
4. Thingkung ka hau. 4. Phiang ka hao.
5. A kaa a pau. 5. Zeipaoh kha hun pu ko.
6. Thinghnah a rau 6. A pet rao.
7. A ka auh i ka lau. 7. Ti cungah thinghnah a lao.
8. A angki a taupiak 8. Zei khua he na va tao.
9. Pher cungah a zau 9. A kut a zao.
7. _eu le _eo cafang
tc. 1. A ha a beu. 1. Hri par kha hei beo.
2. Khua a ceu. 2. Midawhceo a si.
3. Deu ka sa. 3. Tladeomao in a ra.
4. Keu ka pe. 4. Anṭam keo ka phun.
5. Chi ka reu. 5. Na tlau riureo te lai.
6. Ngal nih hnahcang a teu. 6. Na hrisih a teo.
8. _iu le _io cafang
tc. 1. A dir tiuteu. 1. Ka or a ṭio.
2. A kiu ruh a pelh. 2. Meh ka kio.
3. Na tla riureo te lai. 3. Valah an rio.
III. Biafang Komh Dangdang
1. A tanglei biaparbet hnahi a hmai biafang fianhtu he komh in ṭial an si lai. chan, cemh, chap, chih, hleih, hnawh, kanh, nak, neh, nenh, piak, pi, phuat, tak, ter, tonh, ṭi
1. Angki kan cawkpiak.
2. Pangtong kan ṭhutpi hna.
3. Palik pa nih misual a luhhnawh.
4. Ka chuahchan a tling kho lo.
5. Ka pi nih a ka kaltak.
6. Rak ka tuahcemh ve.
7. Kalter hlah.
8. Na cafung cu ca ka ṭialnak.
9. An ka ṭawhkanh dih.
10. Pathum ka tuahchap.
11. A hnamhchih len ko.
12. An i ṭahtonh.
13. A fimneh tuk.
14. Aa ṭhutnenh.
15. Fur nih a tlakphuat.
16. Bia na perhhleih.
17. Ka pi he kan kalṭi.
2. te le in:
CACC nih "tein" tiah a komh tawnmi cu 2005 kum CACC BM nih "te in" tiah ṭhen in "te" kha a hmailei biafang he a komh.
tc. 1. Duhsahte in a kal. (Sifianh + te)
2. Amahte in a kal. (Pron. + te)
3. Laiholh lawngte in an holh. (Adj. + te)
3. Sawhkhihtu biafang (Demonstratives)
Sawhkhihtu biafang (hi, cu, khi, kha,) hna cu anmahte in an dir lai. Asinain "ka" timi biafang he an i chan ahcun komh an si lai.
tc. hika, cuka, khika, khaka .. tbk.
1. Hika nakin khika khi a lum deuh.
2. Cuka lawngah mei pa cu a ṭo i, khaka zongah pei a ṭo ko kha.
4. Pehtlaitu Mincan (Relative Pronoun)
tc. kha, cu, khi, hi, nih
1. A thaumi ka pa kha na hngal maw?
2. A thimi ka nu cu na hngal maw?
3. Ka cawkmi ka cauk khi rak ka pe.
4. Ka cawkmi rang hi a ṭha.
5. Ka dawtmi ka nau nih a ka chimh.
Hngalh awk;
1. Pehtlaihtu mincan biafang cu a hmai ah Adj. + n a um lawng ah Pehtlaitu mincan a tling.
2. A caan ah cun Demonstrative dirhmun zong in a dir kho.
4. Hmuncaansawhchin biafang
Hmuncaansawhchin a simi (khin, khan, hin) biafang hna cu anmahte in an dir lai.
tc. Khika ah khin
Khaka ah khan
Hika ah hin
Cuka ah cun ... tbk.
5. Biafang phir
Biafang phir hna cu komh in hman an si lai.
tc. chinchin, tete, sawhsawh, ngaingai, ... tbk.
1. Tangka ka chap law ka duh chinchin hnga ta.
2. Fapa fim tete pahnih ka ngeih hna.
3. ṭhut sawhsawh cu thathutnak a si.
4. Kan cawfa cu a lom ngaingai.
6. Cafangphei phir
Cafang awphir cu a tlawm khawh chung in hman a si lai. Asinain careltu nih a sullam an hngalh khawh nakhnga a herhnak zawnte lawng ah hman a si lai.
tc. 1. Caan na upat lai.
2. Amahte in aa lak.
3. Naatum ka zuar.
4. Na kaa nih biaṭha chim seh.
5. Tuu pakhat ka ngei.
6. Mino pawl laam an cawng.
7. Zuu nih pher a ṭei.
8. Falam kal kaa leet ṭhan. .. tbk.
7. Pehtlaihnak biafang
Pehtlaihnak biafang a simi =mi, tu le nak‘hna cu a hmai biafang he biaparbet (suffix) in komh a si lai.
tc. tuahmi, tuahtu, tuahnak .. tbk.
1. An tuahmi a ṭhat ahcun a tuahtu vialte lawmh an si.
2. Ar-ek cu non tuahnak ah an hman.
8. aa le ai
"aa"le "ai" ah hin "aa" hi hman a si.
tc. 1. Kaa lawm tuk.
2. Aa dawh tuk... tbk.
9. Cuaichunnak (Epchunnak)
Cuaichunnak biafang a simi =nakin, nakkhan, nakcun, nakkhin, nakhin‘hna cu an dirhmun an i lawh dih caah komh dih si hna seh.
tc. 1. Keimah nakin naa dawh deuh.
2. Khakha nakkhan hihi ka duh deuh.
3. Khikhi nakkhin ... ..tbk.
10. Cuaichunhnak + pehtlaihnak + nak
Cuaichunhnak biafang a simi deuh, bik, nawn ...tbk. hna le pehtlaihnak biafang an i ton i nak timi nih Fianhtu le Auhmin ah a canter hna ahcun komh an si.
tc. a ṭhadeuhmi hreitlung, a fiandeuhnak biafang, a fimbikmi minung, aa zumnawnmi ngaknu ...tbk.
11. nakin, nakcun ..tbk biafang hna karlak ah biafang dang aa tenh ahcun ṭhen an si lai.
tc. nakcha cun, nakhmanh in, nakkhan cun ... tbk.
12. nakhnga, naklai, nakding
"te lai" a langhtertu biafang "naklai" le "nakhnga" le "nakding"cu komh an si.
tc. 1. Na kan telpi nakhnga....
2. Na kan telpi naklai... tbk.
3. Ca ṭial nakding cafung ....
13. Cucaah:
Cucaah biafang cu komh a si i amah he a dirhmun aa lomi "khi, kha, hi, mah" biafang hna he zong komh an si.
tc. Khicaah, hicaah, mahcaah .. tbk.
14. zei:
"zei" biafang cu biahalnak ah hman a si ahcun a hun zultu biafang he komh a si lai.
tc. Zeicaahdah, zeidah, zeitindah, zeitikahdah.. tbk.
15. holh, ca, mi (minung), ram
A hlan ah kan rak ṭhen tawn nain atu cu Lai he aa peh ahcun fonh a si.
tc. Laica, Laiholh, Laimi
Asinain a dang cu ṭdih an si.
tc. Kawl mi, Kawl ram, Tuluk ram., Amerika ram, Krik holh, Latin ca ...tbk.
16. khua, hmun, ram, tlang
Khua, hmun, ram le tlang min hna cu Minbing he hmanṭi tikah ngan in ṭial loin a hme in ṭial ding a si.
tc. Rih tili, Hakha khua, Phaikhua khua ... tbk.
17. Biahalnak
Biahalnak a simi biafang hna cu a tanglei bantuk in hman an si lai.
tc. What - Zeidah
When - Zeitikdah
Where Khoika ah dah
Who Ahodah
Which Zeikhidah
Whom Aho kha dah
Whose Aho ta dah
Why Zeica ah dah
How Zeitindah
How many Zeizatdah
18. Rinphei tawi (Hyphen)
A tlawm khawh chung in hman ding. Cafang pheikhuah a tamnak le rel palh in sullam dang tete a chuak khomi lawng ah hman a si lai.
tc. Ti-u, khi-ing, lu-ei, ai, tlak-um, sii-inn, ti-an, ua-a, va-or, fa-ah, lu-il, ti-um, mika-a, uai-ai, mi-a, sii-ai, ti-ar, fe-ai ...tbk.
19. u mu, u law, u ci, u awh
A cunglei biafang hna hi an dirhmun an i lawh dih caah ṭhen in hman an si lai
tc. 1. Va kal u mu.
2. Va kal u law a tha hnga.
3. Kal u ci?
4. Va kal u awh.
Asinain =usih‘belte =u‘he =sih‘he tamrelnak veve an si caah komh in ṭial a si.
tc. Kal usih.
Kawh auhnak dangdang
Miphun dang bantuk in upatnak caah kawhauhnak hi a tanglei bantukin i hman si seh tiah fehtermi a si.
1. Naute chuakka : Bawhte
2. A tlangval deuh lomi pa : Pa
3. A ngaknu deuh lomi nu : Nu
4. Tlangval : Val
5. Ngaknu : Leng
6. Nupi ngei cangmi (patung) : Pu (Mah kutkete in
7. Va ngei cangmi (nutung) : Pi a dir khomi upatnak)
Biachinh (abbreviation)
Ca ṭial tikah a tawinak in ṭial duh tikah a tanglei bantukin hman a si lai.
1. Tahchunnak : tc.
2. Zohchunnak : zc.
3. Tlangval : Vl.
4. Ngaknu : Lg.
5. Ti bantuk : tbk.
6. Suimilam : sml.
7. Khrihfa Hlabu : KH.
8. Cahmai : chm.
9. Baikam Hlun : BH
10. Biakam Thar : BT
1.1 a: Mincan a si caah amahte in a dir.
tc. 1. Ka pa min cu Khar Vung a si.
2. Amah cu ka pa a si.
3. Innchung ah ka nu a um.
4. Lairam ah peng kua a um.
1.2 a: Muici (colour) aa pehtlaimi cu komh lo a si.
tc. a rang, a nak, a sen ..tbk.
1. Arangmi tawhrolh cu a thur a fawi.
2. Na puan asen caah a lang ngai.
3. Na hmai anak tuk.
1.3 a: Anu le apa (Gender) chimnak ah komh a si.
tc. Anu, apa, acal, api, ala, arial, ala, akawng, ahlipi ... tbk.
1. Kan caw fa a hring i anute a si.
2. Sakhi acalpi ka kah.
3. Varit ka hmuh hna i ahlipi nih a khawngh hna.
1.4 a: A tanglei biafang hna hi anmah kokek biafang cia an si caah komh in ṭial an si.
tc. asinain, asiloah, asilole, atu, aho .. tbk.
1. Ka ke a fak. Asinain sianginn ka kai kho.
2. Namte tal asilole hreitlung tal rak ka chan u.
3. Atu in rianṭuan thawk cang usi.
4. Ahodah innka a king?
Chingchiah: Atu ti cu kan fonh nain a hmang lo in tu lawng kan chim i tuchun ...tbk. a chuah tikah tu le chun cu komh in nihin ti sullam a ngeih caah komh in ṭial a si. Cu bantuk in sullam aa khatmi a tanglei hna zong komh an si. tuzing, tuchun, tuzanlei, tuzan, tuni, tuzarh, tuthla, tukum, tutan, tuhnu,tuhrawng, tukar, tulio, tunai, tutiang, tuchung ... tbk.
1.5 ah: Auhmin le Fianhtu he komh lo a si.
tc. 1. Hakha ah ka kal lai.
2. Kan i pumh ah a ṭha lai.
1.6 ah: Hmuncaansawh le Fianhthuam he komh a si nain cafangphei he aa chan ahcun komh lo a si.
tc. 1. Cabuai cung ah va chia. (Prep.)
2. Ka ei lio ah a ra.
3. Ka ih lai ah a ra.
1.7 ah: Fianhtu a si tikah amahte in a dir.
tc. 1. Namte nih a ka ah.
2. Thing kan ah lio ah ruah a sur.
1.8 ah: Biapeh a si tikah komh a si.
tc. 1. Na kal ahcun ka kal ve lai.
2. Naa zuam ahcun na awng lai.
1.9 ah cun: Hmuncaansawh a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Ka ihnak ah cun lut hlah.
Chingchiah : Cu bantuk in ah hin, ah khan,ah khin zong komh lo a si.
2. Nan khua ah hin um ve ning law a ṭha hnga.
3. Nan inn ah khan rak um ko.
4. Khuatu tlang ah khin khuai an tlai.
1.10 an: Mincan le tam relnak a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Anmah cu miṭha an si. (pron.)
2. An kal cang ko lo maw? (pl.)
1.11 awk: Fianhthuam le fianhtu a si tikah komh lo a si.
tc. 1. A tuah awk ka hngal lo. (Infinitive)
2. Ei awk si seh law a ṭha hnga. (Infinitive)
3. I awk hlah, an kiah tak lai.
4. Hri in aa awk. (v)
5. Zu a ri i a awk len ko.
1.12 awk: Fianhtu he aa fon i Auhmin asiloah Sifianh a chuah ahcun komh a si.
tc. 1. Ṭuanawk a tam. (n)
2. Ṭuanawk rian ka ngei. (adj.)
1.13 awk: Biafang dang he aa komh i auhmin ah aa can ahcun komh a si.
tc. rawl-awk
Rawl-awk le saram kong ah boibang lo in bia chim awk a si lo.
1.14 awk: ah, in he komh lo a si.
tc. awk in, awk ah
1. Kan kirlei ah ei khawh awk in a rak chuan.
2. Tuah awk ah kan timh cia a si.
2. b
2.1 ba: Sifianh a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Ka tha a ba ngaingai.
2. A ba in ka lak.
Asinain leiba, pekba ti cu auhmin an si caah komh a si.
1. Ngunte cu leiba cham a hmang lo.
2. Pekba ka ngeihmi tete cu ka lim cang.
2.2 bak: Sifianh , Fianhtu le fianhthuam a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Amah cu a kaa a bak.
2. Na thawlkaa a bak ngai.
3. Hreitlung in thing ka bak.
4. Nan hleihlak nan bakmi aa rem lo.
5. Kan i pai i a ka tei bak.
6. Bak huahmah in a ni.
2.3 bal: Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. 1. Amah cu ka sin ah a ra bal lo.
2. Hmu bal law na duh tuk ve hnga.
3. Chim bal lo ahcun a hngal kho lai lo.
2.4 bang: Biafang dang he komh in auhmin a can ahcun komh a si.
tc. 1. Rawl kan eibang kha uico va pe.
2. Kan ṭuanbang kha tang rih kaw kan peh ṭhan.
2.5 bang: Fianhthuam i kan hman ahcun komh lo a si.
tc. Na chuncaw kan eipiak bang.
Na rawl kha ei bang tuah ning. (v)
2.6 bik: Cuaichunnak biafang a si caah zei bantuk biafang he hmanh komh lo a si.
tc. a fim bik, a ṭha bik... tbk.
1. Chawn Lian cu kan khua ah a fim bik a si.
2. Bawipa ṭih cu a tha bik a si ko.
Chingchiah : Dirhmun aa khatmi a tanglei hna zong a dangte in ṭial an si. cem, chin, ial, dom, khun, nawn, tuk,... tbk.
1. A ṭha cem rak ka pe.
2. Tam chin in ṭuan i zuam.
3. A ṭha dom.
4. Nini cu iang a ngei khun ko.
5. Nih nawnte in a ka zoh.
6. Na caṭialmi a ṭha tuk.
2.7 bing: Biafang dang he aa komh tikah auhmin a chuah ahcun komh a si.
tc. 1. Kan lo ah tibing a um.
Chingchiah : Tibing timi cu ti umnak dawh a si lomi ah tikhor bantuk a bite a um i hlan lio ah cun an thlo ngam lo. A pawng hrawng an thlawh zong ah mahka zawnte cu an nganh ta tawn.
2.8 bing: Sifianh in hman ahcun komh lo a si.
tc. Inn bing, lo bing, amah bing .. tbk.
2.9 bu: Auhmin paoh he komh a si.
tc. Khrihfabu, mibu, vabu ... tbk.
1. Kan Khrifabu ah miṭha an tam.
2. Mibu lak ah i thelh len hlah.
3. Vabu va la hlah, zaangfak an si.
2.10 bu: Fianhtu paoh he komh lo a si.
tc. 1. ṭah bu in a kal.
2. Ngaihchiat bu he lo a thlo.
3. Na thiam lo bu cun tuai len hlah.
2.11 bu: Auhmin can i hman tik paoh ah komh lo a si.
tc. 1. Khrihfabu bu dang an dirh.
2. Vabu bu khat kaa hmuh.
2.12 bu: A phu in a ummi min cu komh lo a si.
tc. 1. Nu Bu, Tawlrel Bu, Hlaremh Bu ... tbk
2.12 bu: Sifianh a si tikah komh lo a si.
tc. 2. A thluak a bu.
3. c
3.1 caah: Ruangah timi sullam a ngeih tikah komh a si.
tc. 1. A thiam caah camipuai a awng.
2. Ka puan a tleh caah ka ṭhit.
3.2 caah: Pakhatkhat ca i tinhmi a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Ka pi ca ah kedan ka cawk.
3.3 cham: Sifianh le fianhthuam i hman a si ahcun komh lo a si.
tc. 1. Thing ka khan i a cham deuh.
2. Ba le cham in ka ra tli.
3.4 chan: Sifianh paoh he komh lo a si.
tc. chim chan, tuah chan, kal chan ... tbk.
1. Ka chim chan ka kheng lo.
2. Ka kal chan ka tlolh.
chuahchan ti tu cu phungawlhnak in komh a si.
1. Pa Vung cu chuahchan a ngei bak.
3.5 chan: Auhmin a si tikah komh lo a si.
tc. Ahlan chan, atu chan, hmailei chan, ahnu chan ... tbk.
1. Ahlan chan le atu chan cu aa dang tuk cang.
2. Hmailei chan cu a ṭha chin lengmang lai.
3.6 chia: A dang biafang he i komh in auhmin ah aa can ahcun komh a si.
tc. michia, puanchia, sachia, thilchia, thlichia ...tbk.
1. Michia cu an lungput a niam deuh ko.
2. Puanchia rak ka pe ta.
3. Sachia nih ar a seh, an ti.
4. Thilchia nih a tawngh ti cu a um ti hnga maw?
5. Rilikam ah thlichia a hrang tawn.
3.7 chih: Fianhtu he aa chan ahcun komh a si.
tc. ruahchih, lamhchih, hnamhchih .. tbk.
1. Tang hra awn ding na ruahchih lai.
2. Cite cu a alnak a thlau ahcun lamhchih awk men a si ko cang.
3. Judas nih Jesuh cu a hnamhchih len.
3.8 chin: 1. Cuaichunhnak biafang a si caah zei biafang he hmanh komh lo a si.
tc. dawt chin, sang chin .. tbk.
1. Ka bia ngai law kan dawt chin hnga.
2. A sang chin khi kan i tinh awk a si.
3.9 chin: Biafang dang he komh i auhmin a chuah ahcun komh a si.
tc. luchin, chungchin, tanchin, cheuchin, cungchin .. tbk.
1. Luchin ka ngei.
2. Inn chungchin dal ah ka pa a um.
3. Zu thawltan tanchin in ka pe tuah.
4. Tang cheu cheuchin ka kai lio ah ka rak zaw.
5. Meicung cungchin ah fartlep kan chiah tawn.
Chinchiah ti zong komh a si.
6. Kan chimhmi hi naa chinchiah lai mu.
3.9 chinchin: Sullam pakhat a ngeih caah komh a si.
tc. 1. Kan dawt chinchin lai.
2. A ṭha chinchin lai.
3.10 chom: Fianhthuam i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Kan kal chom ko lai.
2. Kan pek chom ko lai dahkaw.
3.11 chom: Biafang dang he komh in auhmin a si ahcun komh a si.
tc. eichom, barchom, tuahchom .. tbk.
1. Fang phio khat in eichom ah ka pe chung tuah.
2. Kan eichom, kan barchom lengmang i phaisa kan khong kho lo.
3. Kanmahte in kan i tuahchommi a si nain a ṭha ngai ko.
3.12 cia: Fianhtu, Sifianh he komh tikah auhmin ah aa can ahcun komh a si.
tc. tleicia, hnawhcia, liamcia ..tbk.
1. Tleicia hawile ruah ah lung a leng ko.
2. Puan bang hnawhcia ka dawt nunnemte kha ...
3. Liamcia caan cu tlaih awk an ṭha ti lo.
3.13 cia: Fianhthuam can i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Cakuat ṭial cia in chia tuah.
2. Ka chim cia le ka rel cia ka colh ṭhan lai.
3.14 colh: Fianhthuam a si caah zei bantuk biafang he hmanh komh lo a si.
tc. kal colh, ei colh, chim colh .. tbk.
1. Ka ei dih in ka kal colh.
2. Ka phan i ka ei colh.
3. Chim awk cu ka chim colh ko.
3.15 cun: Fianhthuam i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Cun ka bia ka peh ṭhan.
2. Cun lentecelh kan thawk colh.
4. d
4.1 dah: Amah lawng in a dir tikah sullam a ngeih lo ahcun komh in ṭial a si.
tc. ahodah, zeidah, zeitindah .. tbk.
1. Ahodah a kal lai?
2. Zeidah a kan dawn lem.
3. Zeitindah ka tuah lai?
4.2 dah: Fianhtu (v) le Lungsu (interj.) i hman a si ahcun komh lo a si.
tc. 1. A kut in a dah. (v)
2. Khua a muih tuk caah i dah pah in a kal.
3. Lunglawmmi nan va si dah! (interj.)
4. A va ṭha hringhran dah!
4.3 dah: A tanglei biafang hna he komh cia in hman an si.
tc. dahkaw, dahngai, dahmu, dahfawh, dahra, dahhe .. tbk.
1. A ṭha ngai dahkaw.
2. Nang hi dahngai zu na ri òheo.
3. Nangmah hi dahmu a ka rawitu cu na si.
4. Ka har tuk ngaingai lo dahfawh.
5. Thilṭha lo na tuah sual dahra.
6. Kal dahhe, kal lo cu ka duh hnga mei.
Asinain i le e he cun cafangphei veve an si caah komh lo a si.
tc. dah i, dah e .. tbk.
1. Aho ta dah i.
2. Nangmah zal dah e.
4.4 dang:
1. Aa khat lomi langhternak ah ṭhen a si.
tc. ram dang, mi dang, inn dang, ... tbk.
1. Ram dang cio um cu a har ko. (ram dangdang)
2. Mi dang nak cun kan ngamh deuh.
3. Inn dang cio i um cu kan i bawm kho cio lo.
2. Asinain a tanglei ah komh a si.
tc. miphundang, keidang, ruldang, ramdang (foreign)
1. Pa Phio cu dahngai miphundangte a si e.
2. Keidang nih cun cakei an rak biak.
3. Ruldang pawl zong rul an bia ve.
4. Ramdang ah ka kal lai.
4.5 deuh: Cuaichunnak biafang a si caah zei bantuk biafang he hmanh komh lo a si.
tc. tam deuh, a ṭha deuh .. tbk.
1. Buh tam deuh in ka chap.
2. Na taisawm nakin ka taisawm a ṭha deuh.
4.6 ding: Auhmin he paoh komh a si.
tc. miding, dingthlu, biading ..tbk.
1. Pa Hnin cu miding a si.
2. Dingthlu Lairel thawng si ko seh.
3. Ka fa, biading na chim zungzal lai mu.
4.7 ding: Auhmin a si lomi he paoh komh lo ding a si.
tc. chim ding, tuah ding .. tbk
1. Chim ding a simi paoh cu chim awk a si ko.
2. Tuah ding rian tampi ka ngei.
4.8 dor: A dang biafang he komh i auhmin a chuah ahcun komh a si.
tc. toidor, khuaidor, tidor, thidor ..tbk.
1. Toidornak cu mi a tei.
2. Khuaidor lak cu a har ngai.
3. Tidor tete an tla pah.
4. Ahodah thidor a thlau hnga.
4.9 duak: Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. 1. A tho duak i a kal.
2. A zuang duak i a tli thluahmah.
4.10 dup: Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. dai dup, lo dup, . .. tbk.
1. Saya a ra i kan dai dup ko.
2. Rit vialte lo dup ka ṭhawl hna.
Asinain a dang tuahthuam hna cu komh an si dih.
tc. depdup, dupdep, dupmap . .. tbk.
1. Dai depdup cun um hlah ngat u.
2. Zunceh an ceu dupmap.
5. f
5.1 fa: Auhmin he aa chan tik paoh ah komh a si.
tc. zanfa, nifa, thlafa, kumfa, cawfa, arfa .. tbk
1. Zanfa mitkuh thaw loin na kan tuah.
2. Nifa lo ka kal lengmang ko.
3. Thlahlawh cu thlafa ka chuah ko.
4. Lai phunpi ni cu kumfa kan tuah.
5. Kan cawfa aa leklak ngaite.
6. Fur ah cun arfa cu an lotlau deuh.
5.2 fa: Mincan he aa chan paoh ah komh lo a si.
tc. a fa, ka fa, anmah fa .. tbk.
1. Ka u cu a fa he an ra.
2. Ka fa nih kedan a ka cawkpiak.
3. Anmah fa ve lo bang, a hrut deuh khi ta.
5.3 fak: Biafang dang he aa fonh tikah minfianh (adj.) a can ahcun komh a si.
tc. 1. Amah cu sifak a si.
2. Canfak in khuasak cu a har ko.
5.4 fim: Biafang dang he fonh tikah auhmin a si ahcun komh a si.
tc. mifim, tinfim, thlifim ... tbk.
1. Mifim nih ram an ser.
2. Tinfim aandawh leeng le vaal rual hna
3. Lairam cu thlifim kan rum ngai rih.
5.5 fim: Fianhtu le Sifianh i hman ahcun komh lo a si.
tc. 1. Ka pa nih cakei a fim.
2. Amah cu a fim.
3. Nan tidong ti cu a fim ngai.
6. h
6.1 hiar: Fianhthuam i hman ahcun komh lo a si.
tc. dai hiar, thiang hirhiar .. tbk.
1. Manh caan ah cun dai hiar in um ka duh.
2. Inndal kha thiang hirhiar in phiak hna.
6.2 hmanh: Fianhtu i hman ahcun komh lo a si.
tc. 1. Ramlak ah rap ka hmanh.
2. Mi lakah i hmanh len hlah.
6.3 hmanh: A si lo lei i hman ahcun zei biafang he hmanh komh lo a si.
tc. 1. Aho hmanh kal hlah u.
2. Zeite hmanh kan kap lo.
3. Nangmah hmanh na kal lo hen kha.
6.4 hnawh: Fianhtu he hman ṭi tikah komh a si.
tc. chimhnawh, chuahhnawh, chuah hnawhchan ... tbk.
1. A bia kha nangmah dahkaw an chimhnawh rua ka ti cu.
2. Paih bual ah Pa Chan ka chuahhnawh.
3. Chuah hnawhchan na ngei lai, tiah ka ruah.
7. i
7.1 i: I cu mincan pakhat in a dir caah zei biafang he hmanh komh lo a si.
tc. 1. I porhlaw hlah.
2. Kan i pum lai.
7.2 in: Auhmin le Fianhtu he aa chan ahcun komh lo a si.
tc. 1.Hakha in ka tlung.
2. A len in kan leng hlah.
7.3 in: Biapeh le Hmuncaansawh i hman a si zong ah komh lo a si.
tc. 1. Cabuai cung in a tla.
Asinain cuaichunhnak biafang i hman tikah komh a si.
tc. 1. Fangvoi nakin facang a thaw deuh.
7.4 in: Sifianh le Fianhthuam he aa fonhmi te he aa chan ahcun komh lo a si.
tc. 1. Lunglawmte in kan i tong.
2. Tlawmpalte in ka pe ve.
3. Dawhte in aa ṭamh.
7.5 inn: Umnak inn a si ahcun Auhmin a si caah komh lo a si.
tc. 1. Hakha ah inn thonghra a um.
2. Kan khua inn cu an ṭha ngai.
7.6 inn: Hi biafang hi a dang he aa chan tikah auhmin a si ahcun komh a si.
tc. Biakinn, sianginn, innchung, innleng, inntual .tbk
1. Biakinn ah kan i pum.
2. Sianginn cu fimnak cawnnak hmun a si.
3. Innchung ah tikholhnak kan ser.
4. Innleng ah hmanthlak kan tar.
5. Inntual cu ṭang phonak a si.
Asinain biaknak inn, rawlchuannak inn ti bantuk cu komh loin ṭial a si lai.
tc. 1. Biaknak inn cu na upat lai.
2. Rawlchuannak inn cu coka kan ti.
8. k
8.1 ka: Mincan (pron.) i hman a si ahcun komh lo a si.
tc. 1. Ka tha a ba.
2. Amah nih a ka serhsat.
8.2 ka: A dang biafang he komh tikah auhmin in a si ahcun komh a si.
tc. Innka, kotka, mahka, khika, khaka, deika, chuahka .tbk.
1. Innka in na lut lai.
2. Saṭil cu kotka in an chuak.
3. Mahka ah hin na thil chia hlah.
4. Khika zawn ah khin tikhor a um.
5. Khaka kha cu lungthu zawn a si.
8.3 ka: Tuahthuam (adv.) i hman ahcun komh a si.
tc. 1. Khua a deikate in ka ra.
2. A chuahkate in a òap.
8.4 kam: Auhmin le Fianhtu dirhmun in kan hman ahcun komh lo a si.
tc. 1. A kam aa seh. (n)
2. Tivakam ah cangai kan khorh.
3. Bia kaa kam. (v)
8.5 kam: Biafang dang he komh in auhmin a si ahcun komh a si.
tc. biakam, pawngkam, kiangkam, kaikam ...tbk.
1. Ka biakam ka philh lo.
2. Inn pawngkam na thianter lai.
3. Nan kiangkam ah nan phun hawi an um maw?
4. Na kaikam thurter hlah.
8.6 kan: Mincan in a dir ahcun komh lo a si.
tc. 1. Laimi kan si.
2. Kan zate in kal ding kan si.
8.7 kan: Minung tam relnak (tuahtu) ah komh a si
tc. 1. Kanmah ta a si.
2. Kanmah cu Tibeto-Burman ciruang kan si.
8.8 kanh: Fianhtu he aa chan ahcun komh a si.
tc. A ka eikanh i ka cei ko.
8.9 kanh: Fianhtu dirhmun in hman tikah komh lo a si.
tc. Rang ka kanh lio ah a ra.
8.10 kel: Amahte lawng in sullam a ngeih ahcun komh lo a si
tc. Amah kel, a chim kel, a kel a hlam . tbk.
1. A rak tar lo e, amah kel a si ko rih.
2. Tu chan bawi cu an chim kel an chim lengmang.
8.11 kel: Amah lawng in sullam a ngeih lo ahcun komh a si.
tc. biakel. tuahkel. mikel tbk.
1. Na chimmi cu biakel a si ko.
2. A tuahkel kha a tuah lengmang ko.
3. Atu cu mikelte a si cang hen khi.
8.12: kil: Fianhtu in hman tikah komh lo a si.
tc. Ka hriang in ra ka kil.
8.13 kil: Auhmin le fianhtu he aa chan ahcun komh a si.
tc. kilven, kilkawi, lamkil, innkil .tbk.
1. Nan ka kilven a hau ko.
2. Lam kilkawi ah i ralring uh.
3. Lamkil a sang tukmi cu a cim òheo.
4. Innkil lung an phun cang.
8.14: kip: Amahte in a dir khawh lo caah komh a si.
tc. kakip, mikip, ramkip ..tbk.
1. Kakip in mi an ra chuak thluahmah.
2. Mikip cungah vel na ngei lai.
3. Ramkip nih daihnak an duh cio.
8.15: kip: Amahte in a dir i sullam a ngeih lo ahcun komh a si.
tc. khua zakip, mi zakip, ram zakip ..tbk.
1. Khua zakip ah Thawngṭha chimawk kan ngei.
2. Mi zakip nih Khamhnak kan herh dih.
3. Ram zakip ah phaisa harnak a um.
8.16 khumh: A dang biafang he komh in fianhtu a si ahcun komh a si.
tc. karkhumh, churkhumh ..tbk.
1. Na zupu cu ka karkhumh khawh lai.
2. America nih an kan churkhumh tuk.
9. l
9.1 lak: Auhmin he komh lo a si.
tc. 1. Mi lak ah a dir.
2. Hling lak pangpar cu zaangfak an si.
9.2 lak: Biafang dang he fonh in auhmin a si ahcun komh a si.
tc. Ramlak ah an kal.
9.3 lak: Biahrambet (prefix) le Biaparbet (suffix) ah a tanglei bantuk in komh asi.
tc. lakthlak, lakfa, lakhruak, laksawng, Ramlak, karlak, luklak ... tbk.
1. Paih tikah khel khat lawng tei cu lakthlak a si.
2. I ṭhi-um loin hrinmi fa cu lakfa kan ti.
3. Biapoi ka ngei i lakhruak pi in ka ra ko hih!
4. Mi a teimi nih laksawng an hmuh.
5. Ramlak ah kal len hlah.
6. Hakha le Falam karlak ah Chuncung a um.
7. Luklak ah hen pei vei tia in na ṭhan hi!
9.4 lak: Sifianh le fianhthuam i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. A lak in hmuh na duh.
2. A laklak in a kho.
3. A lak in i laak cu a ṭha lo.
9.5 law: A tanglei bantuk dirhmun a ngeih ahcun komh a si.
tc. sihmanhsehlaw, lawlaw, .. tbk.
1. A ṭha ko, sihmanhsehlaw ka duh lo.
2. Kal lawlaw law a ṭha na hnga.
9.6 law: Fianhthuam le biapeh i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Ra law kal usih.
2. Ra ko seh law kir usih.
9.7 le: Fianhtu le biapeh i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Cepa a le.
2. Kawi Mang le Nu Iang an si.
9.8 le: Tam relnak i hman tikah komh a si.
tc. 1. Bual Peng le a hawile an si.
2. Na fale tete cu duh an nung tuk.
9.9 lebang: le biafang cu bang he aa chan ahcun komh a si.
tc. Keimah lebang cu a ka dawt tuk.
9.10 len: Zei bantuk biafang he hmanh komh lo a si.
tc. 1. Ngaknu len cu a nuam ngai.
2. Rak ka chawn len hlah.
Chingchiah : Asinain auhmin in kan hman ahcun komh a si.
tc. lamlen
1. Lamlen cu a nuam hrianghran.
9.11 leh: Fianhtu i hman ahcun komh lo a si.
tc. 1. An bia kan leh cang hna.
2. Ka pa nih lei a leh.
3. Chaw ka leh lengmang lioah ...........
9.12 leh: Biafang dang he komh i auhmin a can ahcun komh a si.
tc. 1. Chawleh cu lungre a thei.
2. Leileh cu tha a ba.
Cun lehthal, lehlam, lehpek, lehpiak, lehmi .tbk
1. Chaw lehthal na thiam ko e.
2. Keimah lehlam na hei ka rem lo
3. A rem tuk lehpek.
4. Mirang ca ra kan lehpiak ta.
5. Saya Van Bik lehmi cauk thengtheng ka duh.
9.13 lei: Auhmin le fianhtu he komh lo a si.
tc. 1. Thantlang lei ah ka kal hnik.
2. Ei lei ah a ṭhawng.
9.14 lei: Hmuncaansawhtu dirhmun i hman tikah komh a si.
tc. hnulei, hmailei, chaklei, thlanglei, kehlei, orhlei, sirlei, cunglei, serlei ... tbk.
1. Kan inn hnulei ah zil ka cin.
2. Sianginn hmailei vampang cu si kan thuh.
3. Kawlram chaklei ah Tulukram a um.
4. Chinram thlanglei ah Rakhineram a um.
5. Na kehlei ṭhut cu ka duh lo.
6. Pathian orhlei ah Jesuh a dir.
7. Na sirlei ah na sei hei chia.
8. Nang cu mi serlei na hmang tuk.
9.15 lei: Auhmin le Fianhtu dirhmun a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Amah nih a ka lei. (v)
2. Amah cu lei ah a kal. (n)
9.16 lio: Fianhtu le fianhthuam a si tikah komh lo a si.
1. Ti i lio usih.
2. Kan kal lio ah lunglawmhnak hla kha sa usih.
9.17 lio: Biafang dang he komh in auhmin a si ahcun komh a si.
tc. 1. Tilio ah ka kal lai.
9.18 lo: Fianhtu le altu a si tikah amahte in a dir.
tc. 1. Ka nu he an i lo.
2. Amah cu a ra bal lo.
Asinain =nak‘he aa komh i auhmin a chuahter ahcun komh a si.
tc. philhlonak, fellonak ... tbk.
9.19 lo: A tanglei biafang ahcun auhmin an si caah komh a si.
tc. 1. A thilo an um hraw lo. (A thi a lomi kan um lo)
2. Misilopa cu nizan kha a lo. (Thinghmui zawtnak a ngeimi pa)
3. Zolo kan tu, lailo le tulo zong kan vat.
4. Ka nu cu ṭiaṭumlo in a um.
ṭiaṭumlo in = fapawi
ṭiaṭum loin = dam setsai lo
Innlo, kutkelo, nulo, palo zong komh an si.
1. Innlo rianh cu a har ko.
2. Ka meithal ka zuar hnu cun kutkelo bantuk ka si ko cang.
3. Nulo hram caanrel va nih rung awn hna ..
10. m
10.1 ma: Biafang dang he komh in auhmin a si ahcun komh a si.
tc. Amah cu miteima a si.
10.2 ma: Fianhtu i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Na bia cu ma cang.
2. Na nupi cu ma hlah.
10.3 mah: Mincan in a dir ahcun komh a si.
tc. Keimah, nangmah, amah, nanmah, anmah tbk.
1. Keimah le nangmah cu unau pei kan si cu.
2. Amah le nanmah nan i fonh ahcun anmah an in ti te hna lai.
10.4 mah: Sawhkhih dirhmun le Mincan in a dir ahcun komh lo a si.
tc. 1. Mah nu hi aa dawh.
2. Mah le mah cu i dawt khun a si.
10.5 mang: Biafang dang he aa chan i mincan le fianhthuam a si ahcun komh a si.
tc. lengmang, riangmang, dengmang, thengmang ..tbk.
1. Kaa zuam lengmang ko lai.
2. Nan khua ah na kir riangmang cang ko lai ti!
3. Na ka philh dengmang ko cang rua.
4. Bawipa nih nangmah thengmang an herh.
tc. zanmang, zanṭim khuamang, mangṭha, mangbawi..tbk.
1. Zanmang hmanh ah i ton kan fawi ti lo.
2. Kan phanh cu zanṭim khuamang a si cang.
3. Nan zapite mangṭha cikcek ko kun u.
4. Mangbawi ti cu bawi le mang tinak a si.
10.6 mang: Auhmin a si tikah komh lo a si.
tc. Zahan cu mang ka man.
10.7 men: Tuah le tuahthuam i hman ahcun komh lo a si.
tc. 1. A hma hei men.(v)
2. Na hei chim men ve.(adv)
10.8 men: Minfianh (adj.) i a dir ahcun komh a si.
tc. 1. Ka pa cu mi menmen a si lo.
2. Mi menmai na si lo hen hi.
10.9 mi: Minung tinak dirhmun i a dir ahcun komh lo a si.
tc. 1. Mi zakhat an i pum.
2. Mifim cu mi nih an dawt hna.
10.10 mi: Tuah, Minfianh le Tuahthuam he aa chan ahcun komh a si
tc. 1. A rami pahra an si.
2. Aa dawhmi pahnih an i tel.
3. A thawlomi rawl ka pe ngam hna lo.
4. Anmah cu Laimi an si.
5. Cu hna lakah pakhat cu mifim ngaingai a si.
Cun vanmi ti zong komh ding a si.
1. Tuukhal sin ah vanmi an lang.
11. n
11.1 nak: Fianhtu he Sifianh he komh in auhmin a chuahter ahcun komh a si.
tc. bawmhnak, cawnnak, dawtnak, fawinak, kawlnak, lunglawmhnak..tbk.
1. Nan kan bawmhnak kan hmuh.
2. Cawnnak lo cun thiamnak a tling kho lo.
3. Dawtnak he cun tualbawkte hmanh a nuam.
4. Harnak lo cun fawinak a ra kho lo.
5. Australia cu kawlnak hawlnak ah a ṭha ngaite.
6. Lunglawmhnak cu dinnak in a ra, an ti tawn.
11.2 nakhnga: A tanglei biafang =va si seh law‘ti duhnak a langhter ahcun komh a si.
tc. Na ka zaangfah nakhnga kan nawl.
11.3 nakin: Cuaichunhnak bantuk in tahchunhnak a langhtertu biafang he komh a si.
tc. Nangmah nakin kaa dawh deuh.
Cun dirhmun aa lomi a tanglei hna zong komh an si.
tc. nakkhan, nakkhin, nakcun, ... tbk.
1. Nan khua nakkhan kan khua ka duh deuh.
2. Rung tlang nakkhin Hmung tlang a sang deuh.
3. Hruh nakcun fim a ṭha deuh suaumau.
11.4 naloin: Sullam pakhat lawng a ngeih caah komh a si.
tc. Ka duh naloin ka hruai hlah.
11.5 ngat: Fianhthuam i hman tikah komh lo a si.
tc. ei ngat, tuah ngat, it ngat, zoh ngat... tbk.
1. Kan chuanpiakmi rawl cu ei ngat.
2. Kan fialmi rian cu tuah ngat.
3. Khua a hnu cang hi, it ngat.
4. Zoh ngat, na hmuh ve ko lai cu ta.
11.6 ning: Nawlpatnak sullam a ngeih ahcun komh lo a si.
tc. Rian in bawm ning mu.
11.7 ning: Biafang dang he aa komh i fianhtu asiloah auhmin a chuahter ahcun komh a si.
tc. tuahning, lawmhning ... tbk.
1. A tuahning ka thiam lo.
2. Kaa lawmhning a chim zia ka thiam lo.
tc. ninghngal, ningzah (n) ... tbk.
1. Ninghngal cu ka huat tuk
2. Ningzah hman tuk cu hawi lawh lo a si.
11.8 ning: Auhmin paoh he komh lo a si.
tc. 1. Nawlbia ning in zul.
2. Anri thing cu a ning a chia tuk.
12. o
12.1 on, ong: Fianhtu biafang a si caah komh lo a si.
tc. 1. Thing-ai ka on.
2. Thing-ai ka ong lio.
12.2 or: Auhmin a si caah komh lo a si.
tc. Ka or a fak.
12.3 orh: Fianhtu biafang a si caah komh lo a si.
tc. Ka fale ka orh lengmang hna nain an phan rih lo.
12.4 onh: Fianhtu biafang a si caah komh lo a si.
tc. Dum tuah an ka onh.
12.5 ot: Fianhtu biafang a si caah komh lo a si.
tc. Zingka in rian ka ot cang.
12.6 ol: Sifianh a si caah komh lo a si.
tc. Hi rian tham cu a ol ko dahkaw.
12.7 oi: Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. Oi khat tal cu i tong usi law ti ka duh.
13. p
13.1 pah: Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. 1. A kal pah in zil a ei.
2. Dingkok cu a thaw pah.
13.2 pal: Fianhtu i hman ahcun komh lo a si.
tc. 1. Vate nih rap a pal.
2. Matupi khua cu ka pal bal lo.
13.3 pal: Biafang dang he komh in sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. tlawmpal, liampal,
1. Buh tlawmpal in ra ka chap.
2. Liampal kan i huah.
13.4 pang: Biafang dang he an i komh i sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. sualpang, pingpang, lungpang .. tbk.
1. Sualpang kan tong hraw lo.
2. Pingpang sual ah tangka i ken.
3. Lungpang cungah sathar an bok.
13.5 paoh: Auhmin le fianhtu he aa chan paoh ahcun komh lo a si.
tc. 1. ṭhutdan paoh an ṭha dih.
2. Tuah paoh ahcun rianhma a kal ko.
13.6 paoh: Biafang dang he aa komh i sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. Ahopaoh, khuazeipaoh, zeipaoh... tbk.
1. Khamhnak cu ahopaoh nih co khawh a si.
2. Nangmah he cun khuazeipaoh ah ka kal hnga.
3. Zeipaoh rak pu ko, ka duh dih ko.
13.7 pauh: Fianhtu biafang a si caah zei bantuk biafang he hmanh komh lo a si. Amahte in a dir.
tc. Ramlak ah sakhi ka pauh.
13.8 pek: Fianhtu i hman tikah komh lo a si.
tc. Cauk pek kan duh.
13.9 pek: Fianhthuam i hman tikah komh lo a si.
tc. Cauk na ka pekmi cu ka duh pek lo.
13.10 peng: Auhmin le tuahthuam i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Peng le ram caah ... tbk.
2. Inn ka sa peng ko.
13.11 phah: Fianhtu le fianhthuam i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Lam ah lung an phah.
2. Ka biachimmi ruangah a ka huat phah.
12.12 phang: Biafang dang he komh in sullam pakhat a ngeih ahcun komh a si.
tc. thinphang, thlaphang, phangphal... tbk.
1. Thinphang in um hlah u.
2. Thlaphang ngai zong in um hlah u.
3. Kan za deuh lo, phangphal deuh kan si.
12.13 phang: Fianhtu dirhmun in hman tikah komh lo a si.
tc. Ka thin a phang lo.
12.14 pher: Fianhthuam zong auhmin zongah amahte in a dir.
tc. 1. Vate cu lo pher in a zuang.
2. Pher va la ta.
12.15 phuan: Fianhtu in hman tikah komh lo a si.
tc. Ka sualnak a ka phuan.
12.16 phuan: Biafang dang he komh in sullam pakhat a ngeih ahcun komh a si.
tc. Biaphuan, chimphuan .. tbk.
1. Biathlam cauk cu Biaphuan ti zongah kan ti.
2. Chimphuan taktak cu kaa sum deuh i a si.
12.17 phuk: Fianhtu le fianhthuam dirhmun in hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Ba phuuk ra kan bawm.
2. Kan lo ah tor phuk in belh an kho.
12.18 pi: Biafang dang he komh in sullam pakhat a ngeih ahcun komh a si.
tc. arpi, kalpi, tampi, nganpi ... tbk.
1. Arpi nih arti an tit.
2. Ka pu nih lo ah a ka kalpi.
12.19 pi: Amahte in a dir i sullam a ngeih ahcun komh lo a si.
tc. 1. Ka pi cu a tar cang.
2. Arpi pi khat ka zuat.
Note; Ar pi (fa a hruai liomi ar), arpi (ar anu)
12.20 piak: Fianhtu biafang he biaparpeh in hman tikah komh a si.
tc. chimpiak, tuahpiak, ..tbk.
1. Biaceihnak zung ah sihni nih bia a chimpiak.
2. Ka herhmi viakte a ka tuahpiak.
12.21 poh: Fianhtu i hman tikah komh lo a si.
tc. Amah cu a ha a poh.
14. r
14.1 ra: Auhmin, Fianhtu, Sifianh le Lungsu a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Ra ka but. (auhmin)
2. Ka mit a ra. (Sifianh)
3. Ra tuah. (Fianhtu)
4. Si tak ra! (Lungsu)
14.2 re: Sifianh a si tikah komh lo a si.
tc. Kan be a re cang.
Cafang dang he komh in Sifianh a can ahcun komh a si.
tc. Rethei le thilrit kan tam ko.
14.3 ri: Auhmin le Fianhtu a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Ka pi sii a ri.(fianhtu)
2. Kan ri a fiang lo. (auhmin)
Cafang dang he komh in auhmin a can ahcun komh a si.
tc. 1. Zei rira a hngal lo.
2. Kan ramri ka zoh.
3. Kan lo ah rirang kung a um.
4. Rikhiah kan tlin in meeting kan thawk lai.
14.4 ro: Auhmin le Sifianh a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Ka pa ro ka co.
2. Ka tawhrolh a ro cang.
Cafang dang he komh in auhmin le Sifianh a can ahcun komh a si.
tc. 1. Roca kan chiah.
2. Rorah kong ah buai hlah u.
3. Mah hi cu roling bia taktak a si.
4. Thingro cu a alh a lio.
5. Roriak bia ka chim tuah.
14.5 rua: Auhmin, Sifianh le Fianhthuam a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Pu Chawn Kio nih Maymyo rua aa phorh.
2. Kan zu a rua cang.
3. A ka rawitu na si rua.
14.6 rak: Liam caanfianh, lai caanfianh le hmunrawn a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Thla ka rak cam tawn. (liam caanfianh)
2. Na phanh tikah ka rak in don te lai. (lai caanfianh)
3. Na meithal kha rak pu tuah. (hmunrawn)
15. s
15.1 sa: Auhmin asiloah fianhtu i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Sa a can.
2. Buti a sa ngai.
15.2 sa: Ei-awk sa a si tikah komh lo a si.
tc. sasen sa, vok sa, ar sa ... tbk.
1. Naa sa le caw sa cu sasen sa kan ti tawn.
2. Kei cu vok sa ka duh bik.
Asinain saram le ramsa cu ei-awk sa ti duhnak a si lo caah komh a si.
15.3 sak: Biaparpeh (suffix) dirhmun in hman tikah komh a si.
tc. hmuhsak, sunhsak, lungsak, khuasak, minsak ...tbk.
1. Bawipa, lam kan hmuhsak.
2. Ka fanu cu sunhsak ngai in ka muai len.
3. Na co kho ti lo, i lungsak ko kun.
4. Khuasak tintuknak ah fel a hau.
5. Minsak na thiam ngaingai.
15.4 sak: Fianhtu dirhmun i hman ahcun komh lo a si.
tc. 1. Hla ka sak lai i na lam lai mu.
2. Inn ka sak.
15.5 sihmanhsehlaw: Biafang karlak ah biafang dang a um ahcun komh lo a si lai.
tc. si hmanh hna seh law, si hmanh hlah seh law, si ko hmanh seh law ...
tbk.
1. Sihmanhsehlaw nangmah tu cu ra ko.
2. A ṭhami si hmanh hlah seh law ka duh ko.
3. Mifim si ko hmanh seh law ka uar hlei lo.
15.6 sek: Fianhthuam a si i zei he hmanh komh lo a si.
tc. ṭah sek, ṭuan sek, ei sek ... tbk.
1. A sungh taktak cun aa ṭah sek len.
2. Kan i ṭuan sek nain hawi kan lo hlei lo.
3. A hlei le a ce khan i ei sek len.
15.7 siseh: =zongah‘timi sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. thing siseh, lung siseh rak pu u.
1. Thing zong siseh, lung zong siseh kan herh rih.
Asinain thinlung in duhnak, siter duhnak a langhtertu a si ahcun komh lo a si.
tc. Duh Lian cu hruaitu si seh tiah kan thim.
16. t
16.1 ta: Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. chia ta, kal ta, chim ta ... tbk.
1. Na sei kha chia ta law ra ka zul.
2. Ka nu sin kan kal ta lai.
3. Bia kan chimh ta ko nain na zul lo.
16.2 tak: Biaparpeh (suffix) in kan hman caan ah komh a si.
tc. chiahtak, kaltak, chimhtak .. tbk.
1. Bia ka chiahtak i ka lan.
2. Kan zul lai lo, ra ka kaltak ko.
3. Ka pa nih kan tuanbia a ka chimhtak.
16.3 tal: Amahte in sullam a ngeih ahcun komh lo a si.
tc. 1. Mai tal hra in nan buh lai. (relnak)
2. Amah tal na hmu kho hnga maw? (sawhkhih)
3. Aho nih dah tal aan kalh hna lai? (min)
4. Mah tal hi ei ve tuah.
5. Zei tal na hmu maw?
6. Cu tal na kan pek lo ah kan duh hnga maw.
16.4 te: Minbing (proper n.) he komh lo a si.
tc. Carson te nupa an phan.
16.5 te: Tamrelnak i kan hman ahcun komh a si.
tc. Sayate, Pastorte, Sayamate, sibawite tbk.
1. Sayate cu na dawt hna lai.
2. Pastorte cu cawnpiaktu an si.
3. Sayamate cu mizaw bultawltu an si.
4. Sibawite um hna hlah seh law kan thi dih hnga.
16.6 te: Dawt kawhnak i hman tikah komh a si.
tc. 1. Iangte he kan kal te lai.
2. Liante, na ṭhawng tuk.
16.7 te: Hmailei caan caah hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Thaizing ah kan kal te lai.
2. Thantlang kan tlawng te lai.
16.8 tete: Amahte lawngin a dir khawh caah komh a si.
tc. Ka dawt tete, a ṭhami tete, a felmi tete ..tbk.
16.9 ter: Fianhtu (v) biafang ah biaparbet (suffix) in kan hman tikah komh a si.
tc. hmuhter, kalter, canter ... tbk.
1. Ka nu nih a hmanthlak a ka hmuhter.
2. An fapa cu Malaysia ah an kalter ve.
Chingchiah : Hmasa bik ti sullam a si ahcun komh lo a si.
tc. 1. Atu tan hi ka kal ter (tir) a si.
2. A kan peng tir (ter) siangpahrang a si.
16.10 thlup: Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. hngilh thlup, bok thlup .. tbk.
1. Zahan cu kaa hngilh thlup ko.
2. Ramkung vialte bok thlup in ka nam dih hna.
16.11 tla : Hmelchuan biafang he komh a si.
tc. tlaberbur, tlaferfur, tlafirfer, tlaṭhitòhet, tlari.. tbk.
1. Tlaberbur in um hlah.
2. Tlaferfur in zeidik na lo.
3. Tlafirferte in zaangfak dah na si.
4. Tlaṭhitṭhette in kan ṭhu rirei.
5. A tlarite in bia khiak u.
16.12 tlap: Biafang dang he komh in auhmin a chuah ahcun komh a si.
tc. zeltlap, catlap .. tbk,
1. Zeltlap nan i chiah el maw?
2. Catlap cungah ca kan ṭial.
Asinain a pahnihnak tlap dirhmun in hman tikah ṭhen a si
tc. Catlap tlap khat cawk ka hau.
16.13 tu: Auhmin le hmuncaansawh in a dir tikah komh lo a si.
tc. 1. Ka tu a si.
2. Amah tu kha ra seh.
16.14 tu: Minfianh le Fianhtu hnu ah biaparbet (suffix) in hman ahcun komh a si.
tc. dawtu, hruaitu, chimtu .. tbk.
1. Dawtu kan herh hringhran.
2. Hruaitu cu zumh an tlak awk a si.
3. A chimtu nih a chimzia thiam a hau.
16.15 tuai: Fianhtu i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Mi lung a tuai.
2. Rua a tuai ngai cang.
Biafang dang he komh i sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. 1. Ruatuai kan khiak. (n)
2. Ka pi bia nih a kan tuaitam.
3. Cu bia cu biatetuai a si lo.
16.16 tuk: Biaparpeh biafang in hman tikah komh a si.
tc. 1. Keimah bantuk a si.
2. Amah lehtuk a kal.
16.17 tuk: Fianhtu i hman tikah komh lo a si.
tc. 1. Bia a ka tuuk.
2. Fung in ka tuk.
16.18 tuk: Sifianh he aa chan tikah komh lo a si.
tc. a ṭha tuk, a ṭhawng tuk, aa dawh tuk.. tbk.
1. Na rat cu a ṭha tuk.
2. Hram Luai cu a ṭhawng tuk.
3. Awtaw cu aa dawh tuk.
16.19 tung: Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. An um tung ko.
16.20 tungmang: Fianhthuam a si caah amahte in a dir lai.
tc. Pumh ah an kal tungmang.
17. ṭ
17.1 ṭi: Biafang dang he komh in sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. Muilak kal cu ningṭi a si.
17.2 ṭi: Fianhtu (v) he komh in ṭial a si.
tc. Kan kalṭi lai.
17.3 ṭhep: Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. Dai ṭhep in a um.
Cu bantuk cun ṭhup zong zei he hmanh komh lo a si.
tc. Fek ṭhup in a ka tlaih.
Asinain ṭhepṭhup, ṭhipṭhep, ṭhepmap hna cu komh an si.
1. Teet ṭhepṭhup in kan ṭhu.
2. Rem ṭhipṭhepte in an kan chiah.
3. Tappi mei a ceu ṭhepmap.
18. u
18.1 u: A tam langhternak a si i amahte in a dir khawh caah komh lo a si.
tc. Kal u law a ṭha lai.
18.2 u: Biafang dang he komh i sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. 1. Amah nakin ka upa deuh.
2. Ka unau pawl an ṭin cang.
18.3 ur: Amahte lawngin a dir i sullam a ngeih tik le tuahthuam a si tikah komh lo a si.
tc. urmar, ursai, ur-ar.. tbk.
1. Chuk ah kan zuang urmar.
2. Ur-ar ngai in tuah an i tim.
19. v
19.1 ve: Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. Amah zong a kal ve.
Asinain veve a si tikah komh a si.
tc. An dangte in an kal veve ko.
19.2 vei: Hi biafang hi cu amahte in a dir lai.
tc. 1. Vei mu, thaizing ah ra te ko mu... tbk.
2. Vei le vei kha na hngalhmi an si maw?
19.3 voi: Thil relnak biafang i hman a si caah komh lo a si.
tc. 1. Voi khat tal cu i chawn usi.
19.4 vui: Auhmin le fianhtu i hman a si tikah komh lo a si.
tc. 1. Vui na hmu bal maw?
2. Kan facang an vui cang.
19.5 vui: Biafang dang he komh in (n) a can ahcun komh a si.
tc. Kan favui a fual ko.
20. z
20.1 zeilo: Sullam pakhat a ngeih caah komh a si.
tc. Zeilo kha ra ka pe.
Cun zeimawlo, zeisuallo, zeihngallo zong a si ve.
1. Zeimawlo na keng maw?
2. Zeisuallo, kan Bawipa ngai mu
3. Zeihngallo ngakchuan semmawng nih ..
20.2 zia: Tuahthuam (adv.) i hman a si tikah komh lo a si.
tc. 1. A chim zia ka thiam lo.
2. A tuar zia ka thiam lo.
20.3 zia: Biafang dang he komh in tuah (v) a can ahcun komh a si.
tc. 1. Mah nu khi a ziaza a ṭha.
2. Amah cu mi ziathiam a si.
3. Nunzia dawh in nung.
II. CAFANGFONH
Laica kan ṭial tikah cafang fonh le biafang komh hi hman si seh law dirhmun ngei seh ti saduh thahnak nganpi he caṭialning cu tuah a si. Chimnak bia le ṭialnak ca ti in a um. ṭial tikah palh lo nakding ah cafangfonh kong kan ṭialchih. Kan holh ah pheikhuah awchuah tam nawn kan ngei. Cu hna cu a ninghoih kan thlen tikah pial a fawi ngaingai. Cucaah biafang hram, pial a hman tawnnak le a hmaanning cu a tanglei bantuk in a si.
1. ua le o cafang fonh
Biafang hram Palhmi ṭialnak
bual bolh bualh
buar borh buarh
chuan (rawl) chonh chuanh
chuan (thil) chonh chuanh
cuan conh cuanh
fual folh fualh
kuai koih kuaih
kual kolh kualh
kuar korh kuarh
muai moih muaih
nuam nomh nuamh
nuar norh nuarh
puar porh puarh
ruai roih ruaih
tuar torh tuarh
thuam thomh thuamh
thuan thonh thuanh
vuan vonh vuanh
zual zolh zualh
zuar zorh zuarh
2. aw le o cafang fonh
Biafang hram Palh ṭialnak
awi oih awih
awl olh awlh
awn onh awnh
awr orh awrh
bawm bomh bawmh
cawi coih cawih
cawng congh cawngh
chawn chonh chawnh
dawi doih dawih
dawn donh dawnh
fawi foih fawih
hawng hongh hawngh
khawm khomh khawmh
kawng kongh kawngh
khawng khongh khawngh
lawm lomh lawmh
lawng longh lawngh
mawng mongh mawngh
nawi noih nawih
rawl rolh rawlh
rawn ronh rawnh
tawng tongh tawngh
vawng vongh vawngh
3. ian, en cafang fonh
Biafang hram Palhmi ṭialnak
fian fenh fianh
kian kenh kianh
liam lemh liamh
lian lenh lianh
rian renh rianh
sian senh sianh
thian thenh thianh
tlian tlenh tlianh
ziam zemh ziamh
4. irh le erh cafang fonh
Biafang hram Palhmi ṭialnak
dir derh dirh
fir ferh firh
khir kherh khirh
phir pherh phirh
kir kerh kirh
5. aih le eih cafang fonh
Biafang hram Palhmi ṭialnak
dai deih daih
kai keih kaih
nai neih naih
ngai ngeih ngaih
pai peih paih
rai reih raih
sai seih saih
thai theih thaih
tlai tleih tlaih
vai veih vaih
zai zeih zaih
6. _au le _ao cafang fonh
tc. 1. Ahodah a bau. 1. Uico a bao (ao).
2. Tiva hor a kau. 2. Tikhor ah ti a kao.
3. Ka hreiha a cau. 3. A or a cao. (a or a khu)
4. Thingkung ka hau. 4. Phiang ka hao.
5. A kaa a pau. 5. Zeipaoh kha hun pu ko.
6. Thinghnah a rau 6. A pet rao.
7. A ka auh i ka lau. 7. Ti cungah thinghnah a lao.
8. A angki a taupiak 8. Zei khua he na va tao.
9. Pher cungah a zau 9. A kut a zao.
7. _eu le _eo cafang
tc. 1. A ha a beu. 1. Hri par kha hei beo.
2. Khua a ceu. 2. Midawhceo a si.
3. Deu ka sa. 3. Tladeomao in a ra.
4. Keu ka pe. 4. Anṭam keo ka phun.
5. Chi ka reu. 5. Na tlau riureo te lai.
6. Ngal nih hnahcang a teu. 6. Na hrisih a teo.
8. _iu le _io cafang
tc. 1. A dir tiuteu. 1. Ka or a ṭio.
2. A kiu ruh a pelh. 2. Meh ka kio.
3. Na tla riureo te lai. 3. Valah an rio.
III. Biafang Komh Dangdang
1. A tanglei biaparbet hnahi a hmai biafang fianhtu he komh in ṭial an si lai. chan, cemh, chap, chih, hleih, hnawh, kanh, nak, neh, nenh, piak, pi, phuat, tak, ter, tonh, ṭi
1. Angki kan cawkpiak.
2. Pangtong kan ṭhutpi hna.
3. Palik pa nih misual a luhhnawh.
4. Ka chuahchan a tling kho lo.
5. Ka pi nih a ka kaltak.
6. Rak ka tuahcemh ve.
7. Kalter hlah.
8. Na cafung cu ca ka ṭialnak.
9. An ka ṭawhkanh dih.
10. Pathum ka tuahchap.
11. A hnamhchih len ko.
12. An i ṭahtonh.
13. A fimneh tuk.
14. Aa ṭhutnenh.
15. Fur nih a tlakphuat.
16. Bia na perhhleih.
17. Ka pi he kan kalṭi.
2. te le in:
CACC nih "tein" tiah a komh tawnmi cu 2005 kum CACC BM nih "te in" tiah ṭhen in "te" kha a hmailei biafang he a komh.
tc. 1. Duhsahte in a kal. (Sifianh + te)
2. Amahte in a kal. (Pron. + te)
3. Laiholh lawngte in an holh. (Adj. + te)
3. Sawhkhihtu biafang (Demonstratives)
Sawhkhihtu biafang (hi, cu, khi, kha,) hna cu anmahte in an dir lai. Asinain "ka" timi biafang he an i chan ahcun komh an si lai.
tc. hika, cuka, khika, khaka .. tbk.
1. Hika nakin khika khi a lum deuh.
2. Cuka lawngah mei pa cu a ṭo i, khaka zongah pei a ṭo ko kha.
4. Pehtlaitu Mincan (Relative Pronoun)
tc. kha, cu, khi, hi, nih
1. A thaumi ka pa kha na hngal maw?
2. A thimi ka nu cu na hngal maw?
3. Ka cawkmi ka cauk khi rak ka pe.
4. Ka cawkmi rang hi a ṭha.
5. Ka dawtmi ka nau nih a ka chimh.
Hngalh awk;
1. Pehtlaihtu mincan biafang cu a hmai ah Adj. + n a um lawng ah Pehtlaitu mincan a tling.
2. A caan ah cun Demonstrative dirhmun zong in a dir kho.
4. Hmuncaansawhchin biafang
Hmuncaansawhchin a simi (khin, khan, hin) biafang hna cu anmahte in an dir lai.
tc. Khika ah khin
Khaka ah khan
Hika ah hin
Cuka ah cun ... tbk.
5. Biafang phir
Biafang phir hna cu komh in hman an si lai.
tc. chinchin, tete, sawhsawh, ngaingai, ... tbk.
1. Tangka ka chap law ka duh chinchin hnga ta.
2. Fapa fim tete pahnih ka ngeih hna.
3. ṭhut sawhsawh cu thathutnak a si.
4. Kan cawfa cu a lom ngaingai.
6. Cafangphei phir
Cafang awphir cu a tlawm khawh chung in hman a si lai. Asinain careltu nih a sullam an hngalh khawh nakhnga a herhnak zawnte lawng ah hman a si lai.
tc. 1. Caan na upat lai.
2. Amahte in aa lak.
3. Naatum ka zuar.
4. Na kaa nih biaṭha chim seh.
5. Tuu pakhat ka ngei.
6. Mino pawl laam an cawng.
7. Zuu nih pher a ṭei.
8. Falam kal kaa leet ṭhan. .. tbk.
7. Pehtlaihnak biafang
Pehtlaihnak biafang a simi =mi, tu le nak‘hna cu a hmai biafang he biaparbet (suffix) in komh a si lai.
tc. tuahmi, tuahtu, tuahnak .. tbk.
1. An tuahmi a ṭhat ahcun a tuahtu vialte lawmh an si.
2. Ar-ek cu non tuahnak ah an hman.
8. aa le ai
"aa"le "ai" ah hin "aa" hi hman a si.
tc. 1. Kaa lawm tuk.
2. Aa dawh tuk... tbk.
9. Cuaichunnak (Epchunnak)
Cuaichunnak biafang a simi =nakin, nakkhan, nakcun, nakkhin, nakhin‘hna cu an dirhmun an i lawh dih caah komh dih si hna seh.
tc. 1. Keimah nakin naa dawh deuh.
2. Khakha nakkhan hihi ka duh deuh.
3. Khikhi nakkhin ... ..tbk.
10. Cuaichunhnak + pehtlaihnak + nak
Cuaichunhnak biafang a simi deuh, bik, nawn ...tbk. hna le pehtlaihnak biafang an i ton i nak timi nih Fianhtu le Auhmin ah a canter hna ahcun komh an si.
tc. a ṭhadeuhmi hreitlung, a fiandeuhnak biafang, a fimbikmi minung, aa zumnawnmi ngaknu ...tbk.
11. nakin, nakcun ..tbk biafang hna karlak ah biafang dang aa tenh ahcun ṭhen an si lai.
tc. nakcha cun, nakhmanh in, nakkhan cun ... tbk.
12. nakhnga, naklai, nakding
"te lai" a langhtertu biafang "naklai" le "nakhnga" le "nakding"cu komh an si.
tc. 1. Na kan telpi nakhnga....
2. Na kan telpi naklai... tbk.
3. Ca ṭial nakding cafung ....
13. Cucaah:
Cucaah biafang cu komh a si i amah he a dirhmun aa lomi "khi, kha, hi, mah" biafang hna he zong komh an si.
tc. Khicaah, hicaah, mahcaah .. tbk.
14. zei:
"zei" biafang cu biahalnak ah hman a si ahcun a hun zultu biafang he komh a si lai.
tc. Zeicaahdah, zeidah, zeitindah, zeitikahdah.. tbk.
15. holh, ca, mi (minung), ram
A hlan ah kan rak ṭhen tawn nain atu cu Lai he aa peh ahcun fonh a si.
tc. Laica, Laiholh, Laimi
Asinain a dang cu ṭdih an si.
tc. Kawl mi, Kawl ram, Tuluk ram., Amerika ram, Krik holh, Latin ca ...tbk.
16. khua, hmun, ram, tlang
Khua, hmun, ram le tlang min hna cu Minbing he hmanṭi tikah ngan in ṭial loin a hme in ṭial ding a si.
tc. Rih tili, Hakha khua, Phaikhua khua ... tbk.
17. Biahalnak
Biahalnak a simi biafang hna cu a tanglei bantuk in hman an si lai.
tc. What - Zeidah
When - Zeitikdah
Where Khoika ah dah
Who Ahodah
Which Zeikhidah
Whom Aho kha dah
Whose Aho ta dah
Why Zeica ah dah
How Zeitindah
How many Zeizatdah
18. Rinphei tawi (Hyphen)
A tlawm khawh chung in hman ding. Cafang pheikhuah a tamnak le rel palh in sullam dang tete a chuak khomi lawng ah hman a si lai.
tc. Ti-u, khi-ing, lu-ei, ai, tlak-um, sii-inn, ti-an, ua-a, va-or, fa-ah, lu-il, ti-um, mika-a, uai-ai, mi-a, sii-ai, ti-ar, fe-ai ...tbk.
19. u mu, u law, u ci, u awh
A cunglei biafang hna hi an dirhmun an i lawh dih caah ṭhen in hman an si lai
tc. 1. Va kal u mu.
2. Va kal u law a tha hnga.
3. Kal u ci?
4. Va kal u awh.
Asinain =usih‘belte =u‘he =sih‘he tamrelnak veve an si caah komh in ṭial a si.
tc. Kal usih.
Kawh auhnak dangdang
Miphun dang bantuk in upatnak caah kawhauhnak hi a tanglei bantukin i hman si seh tiah fehtermi a si.
1. Naute chuakka : Bawhte
2. A tlangval deuh lomi pa : Pa
3. A ngaknu deuh lomi nu : Nu
4. Tlangval : Val
5. Ngaknu : Leng
6. Nupi ngei cangmi (patung) : Pu (Mah kutkete in
7. Va ngei cangmi (nutung) : Pi a dir khomi upatnak)
Biachinh (abbreviation)
Ca ṭial tikah a tawinak in ṭial duh tikah a tanglei bantukin hman a si lai.
1. Tahchunnak : tc.
2. Zohchunnak : zc.
3. Tlangval : Vl.
4. Ngaknu : Lg.
5. Ti bantuk : tbk.
6. Suimilam : sml.
7. Khrihfa Hlabu : KH.
8. Cahmai : chm.
9. Baikam Hlun : BH
10. Biakam Thar : BT
Muici pawl auhnak
1. red : a sen
2. deep red, crimson : senduk
3. pink : sen-eu
4. green : hring
5. light green : hring-eu
6. deep green : hringduk
7. sky blue : vandum
8. white : muici rang
9. silver colour : ngun muici
10. ivory colour : vuiho muici
11. amber colour : meiṭil muici
2. deep red, crimson : senduk
3. pink : sen-eu
4. green : hring
5. light green : hring-eu
6. deep green : hringduk
7. sky blue : vandum
8. white : muici rang
9. silver colour : ngun muici
10. ivory colour : vuiho muici
11. amber colour : meiṭil muici
