TONIC SOLFA NOTATION
Khrihfa biaknak le Music cu tthenawk a tthat lo bantukin zumtu hna nih Pathian kan thangtthatnak ah zohdawh te le ngaihnuam te in hla kan sak thiam ding le ringon kan tum thiam ding hi a herh ngaingai. Music cawnnak caah an hman mi muisam phunphun lakah Tonic Solfa hi phunkhat a si ve i a tlangpi in cun vawlei ah hman lo ngaingai mi a si cang nain kan nih Laimi Nih cun kan hman ngaingai rih caah thiam awk ah a herh ngaingai mi thil ah a cang ve rih. Khrihfa bu ah hla hruaitu hna caah siseh, pumpak in Tonic Solfa kong theih a duh mi hna caah cawnnak tlawmpal kan van thlah. Pathain sunparnak caah sihram ko seh.
I. SOLMIZATION
Solmization timi cu Solfa awfang tete thiam lakin cawnnak le lungchung cinkennak ah caamternak cu asi. Hi cawnnak ahhin awfang hmaan chuahkhawh hi biapi ngai asi. Afawimi tete hi lungchung ah lut lakin tuahkhawh hnu ah, cu thiamciami cu i cherhchan in ahar deuhmi tete cu cawnchap an hung si lai.
Cawnnak (1)
d r m f s l t d1 (notes)
C D E F G A B C1 (Keys)
A kai lei le a ttum lei ti-in sak chih ding.
Fianternak
m le f kar lak le t le d1 kar lak cu aw
E le F B le C1
cheu hlaat lawng ansi caah, adang nakin an i naih khun.
d r m f s l t d1
C D E F G A B C1
Cawnnak (2) (Akai lei le attum lei he sak ding)
d – r r – m m – f f – s s – l
d – m r – f m – s f – l s – t
d – f r – s m – l f – t s – d1
d – s r – l m – t f – d1 s – r1
d – l r – t1 m – d1 f – r1 s – m1
d – t r – d m – r1 f – m1 s – f1
d – d’ r – r1 m – m1 f – f1 s – s1
l1 – t1 t1 – d d – d1 d – m
l1 – d t1 – r r – r1 r – f
l1 – r t1 – m m – m1 m – s
l1 – m t1 – f f – f1 f – l
l1 – f t1 – s s – s1 s – t
l1 – s t1 – l l1 – l l – d1
l1 – l t1 – t t1 – t t – r1 d1 – m1
Cawnnak (3) (Akai lei le attum lei)
d – m – s – t d – m – s – d1
r – f – l – d1 r – f – l – r1
m – s – t – r’ m – s – t – m1
f – l – d1 – m1 f – l – d1 – f1
s – t – r1 – f1 s – t – r1 – s1
l1 – d – m – s l1 – d – m – l
t1 – r – f – l t1 – r – f – t
Awcheu tthen (Sharp & Flat)
Awcheu sang le awcheu niam cawnnak a si. Awcheu sang caah “e” cu hman a si i , awcheu niam caah “a” cu hman a si. Awkhat hlaat a sinak zawn poah ah hmankhawh ansi i, awcheu hlaat a sinak zawn ahcun hman an si lo.
Awcheu sang (Sharp)
d – de – r – re – m – f – fe – s – se – l - le – t – d1
Awcheu niam (Sharp)
d – ra – r – ma – m – f – ba – s – la* – l - ta – t – d1
(*lay tiah a aw chuah ding).
Theihawk: Awcheu lawng tein hmannak asi i, m-f le t-d 1 cu i cherhchan in cawn ding asi. Key caah cun Sharp (#) le Flat (b) ti-in hman ansi.
C C# D D# E F F# G G# A A# B C1
C Db D Eb E F Gb G Ab A Bb B C1
Cawnnak (4)
d – de – r d – t1 – d
r – re – m r – de – r
m – f – fe – s m – re – m
s – se – l f – m – f
l – le – t – d1 s – fe – s
l – se – l
t – le – t
r – ra – d d – ra – d
f – m – ma – r r – ma – r
s – ba – f – m m – f – m
l – la – s f – ba – f
d – t – ta – l s – la – s
l – ta – l t - d’ - t
Theihawk: Thiam a har deuh ahcun, key a si lo ah guitar aw zulh in cawn a hau ko lai. Keyboard i a hmehnak a nak mi tete cu sharp/Flat an si. Guitar i fret (bar) pakhat tete cu awcheu hlat an si dih.
II. MEASURE
Measure timi cu hlaveih tthennak asi i, phun (6) an um.
(1) Veih hnih (Two-pulse measure)
(2) Veih thum (Three-pulse measure)
(3) Veih li (Four-pulse measure)
(4) Veih ruk (Six-pulse measure)
(5) Veih kua (Nine-pulse measure)
(6) Veih hleihnih (Twelve-pulse measure)
Hlaveih tthennak ah hmanmi tahnak hna cu –
( | ) Bartungpaak (Single bar)
( || ) Bartung phir(Double bar)
( I )Medium
( : ) Veihtling (Whole beat sign)
( - ) Aw thluai (Dufation)
Bartung paak cu kutveih tthennak a nganbik asi i, medium le veih tling cu achung khumh ansi. Bartung phir tu cu hlacaang donghnak ah chiahmi asi i, achung khumh pakhat khan in hman asi ve. Cucaah bartung paak pahnih karlak duahmah cu “measure” ti asi.
1. Veih hnih
Bartung paak karlak duahmah cu veihtling pakhat in kutveih pahnih cio ah tthen ansi. Kut veihning cu chuk – cho a si.
| : | : | : | : | : |
chuk cho chuk cho chuk cho chuk cho chuk cho
Cawnnak (1) (Veihkhat tling pahnih duahmah)
Chuk-Cho-Chuk- Cho-Chuk- Cho tiah kaa in chimpah in kutveih cu a caan aa tluk tein veih ding. Kaa chimmi le kut veihmi cu an iruang lai.
: d1 / t : l / s : f / m : r / d : - (Kaa in sak, kut in veih)
Aw thluai
/ d1 : - / t : - / l : - / s : - / f : - / etc –
Aw phih
/ d1 : / t : / l : / s : / f : / etc –
2. Veih thum
Bartung paak karlak duahmah cu veihtling pahnih in kutveih pathum cio ah tthen an si. Kut veih ning cu, chuk-phei-cho a si.
/ : : / : : / : : /
chuk phei cho chuk phei cho chuk phei cho
Cawnnak (2) (Veihkhat tling pathum duahmah)
/ : : / : : / : : / =kut in veih
chuk phei cho chuk phei cho chuk phei cho = kaa in chim
/d1 : t : l / s : f : m / r : d : = kaa in sak, kut in veih
Aw thluai
/ d1 : - : - / t : - : - / l : - : - / s : - : - / f : - : - |
| d’ : t : l | s : f : m | r : - : - | d : - : - ||
Aw phih
/ d1 : : t / l : : s / f : : m / r : : / d : :
/ d1 : : / t : : / l : : / s : : / f : :
3. Veih li (Veihkhat tling pali duahmah)
Bartung paak karlak duahmah cu veihtling pahnih karah medium pakhat chiah in kutveih pali cio ah tthen an si. Kutveih ning cu chuk-phei-tla- cho an si.
/ : I : / : I : / : I : /
chuk phei tla cho chuk pei tla cho chuk phei tla cho
/ : I : / : I : / = kaa
chuk phei tla cho chuk phei tla cho = kut
Aw thluai
/ d1 : - I - : - / t : - I - : - / l : - I - : - / s : - I - : - /
/ d1 : - I t : - / l : - I s : - / f : - I m : - / r : - I - : - /
Aw phih
/ d1 : I t : / l : I s : / f : I m : / r : I : /
/ d1 : I : / t : I : / l : I : / s : I : /
4.Veih ruk
Bartung paak karlak duahmah cu veihtling pali karah medium pakhat chiah in kutveih paruk cio a tthen an si. Kutveih ning cu veihthum he aa khat i, a let hnih chuak a si.
/ : : I : : / : : I : : /
5. Veih kua
Medium pahnih karlak cio ah veihtling pahnih cio chiah in bartung paak karlak cio duahmah cu kutveih pakua cio ah tthen an si. kut veihning cu
/ : : I : : I : : /
6. Veih hleihnih
Medium pathum karlak ah veihtling pahnih cio chiah in bartung paak karlak duahmah cu kutveih pahleihnih cio ah tthen an si. Veih ning cu veih thum letli a si.
|| : : I : : I : : I : : ||
|| : : I : : I : : I : : ||
Hngalhawk: Veih ruk, Veih kua le veih hleihnih cu veih thum a rang taktak in sakmi phun lawng an si i, veih thum rang ti awk men khi an si. Veih komh in sakning a um i, cu kong cu Rhythm ah a um tthan te lai.
III. RHYTHMS
Rhythm timi cu kut veihtling pakhat duahmah pehthluahmah i a ummi cu, lak cawh in maw, a tthen tete in maw, hman an si tik i hlacaang chuak ah a hung cangmi khi chimduhmi a si. Cu caah cu ningcang zulh in, kut veihtling pakhat tete cio cu tthen tthan an si i, cu tthenning cu Rhythm a hun si tertu a si.
Cu tthennak ahcun –
(1) Veih cheu = · (Half beat sign)
(2) Veih chin = , (Quarter beat sign)
(3) Veih komh = ‘ ‘ ‘ (Compound beat sign, “Ritla cu hman an si”)
Cawnnak (1) (Veih cheu)
Veih hnih
/ d1 . d1 : t . t / l . l : s . s / f . f : m . m / r . r : d . d /
Kutveih pakhat chungah aa tluk tein, note pahnih duahmah an um. Aa tluk tein sak an si ti hi hngalh awk biapi cu a si. Kutveih tu cu caan hmaan tein veih thluahmah a si ko lai.
Veih thum
/ d1 . d1 : t . t : l . l / s . s : f . f : m . m / r . r : d . d : - /
Veih li
/ d1 . d1 : t . t I l . l : s . s / f . f : m . m I r . r : d . d /
Cawnnak (2) (Veih komh ritla = triplet)
Kut veihtling pakhat chungah aa tlukmi note pathum komhning a si.
Veih 2
/ d1 ‘ d1 ‘ d1 : t ‘ t ‘ t / l ‘ l ‘ l : s ‘ s ‘ s / f ‘ f ‘ f : m ‘ m ‘ m /
Veih 3
/ d1 ‘ d1 ‘ d1 : t ‘ t ‘ t : l ‘ l ‘ l / s ‘ s ‘ s : f ‘ f ‘ f : m ‘ m ‘ m /
Veih 4
/ d1 ‘ d1 ‘ d1 : t ‘ t ‘ t I l ‘ l ‘ l : s ‘ s ‘ s / f ‘ f ‘ f : m ‘ m ‘ m
I r ‘ r ‘ r : d ‘ d ‘ d /
Compound common time (Veih komh fawi)
Veih 6 veih 2 komh (Compound double time)
/ d1 : d1 : d1 I t : t : t / l : l : l I s : s : s /
f : f : f I m : m : m
Veih 9 veih 3 komh (Compound triple time)
/ d 1 : d 1 : d 1 I t : t : t I l : l : l / s : s : s I f : f : f I m : m : m /
Veih 12 veih 4 komh (Compound quadruple time)
/ d1 : d1 : d1 I t : t : t I l : l : l I s : s : s / f : f : f I m : m : m I r : r : r I d : d : d /
Cawnnak (3) (Veih cheuchin)
Kut veihtling pakhat chungah aa tlukmi pali an um.
Veih 2
/ d1 , d1 . d1 , d1 : t , t . t , t / l , l . l , l : s , s . s , s
Veih 3
/ d1 , d1 . d1 , d1 : t , t . t , t : l , l . l , l / s , s . s , s : f , f . f , f : m , m . m , m /
Veih 4
/ d1 , d1 . d1 , d1 : t , t . t , t I l , l . l , l : s , s . s , s / f , f . f , f : m , m . m , m
I r , r. r, r : d , d . d, d /
Cawnnak (4) (Veih cheu thluai, Veih cheu phih)
Veih li lawng in fianter le cawn a si lai.
Veih cheu thluai
/ d1 . d1 : t I t . t : - . l / l : - . s I s . s : - . f
/ d1 , d1 . - : t , t . - I l, l . - : s , s . - / f , f . - : m , m . - I r , r . - : - /
Veih cheu phih
/ d1 . d1 : . t I t . t : - . l / l : - . s I s . s : - . f
/ d1 , d1 . : t , t . I l , l . : s , s . / f , f . : m , m . I r , r . : d , d . /
Cawnnak (5) (Veih cheu thawk)
. m : m . f / s : - I - . s : s . s / l : - I - . t : t . t / d’ : -
Cawnnak (6) (Veih cheu thawk = Half beat syncopation)
Aw thluai
/ .d1 : - . t I - .l : - . s / - .f : - .m I - .r : - .d /
Kutveih a donghlai te duahmah ah note cu sak ding.
Aw phih
/ . d1 : . t I . l : . s / . f : . m I . r : . d /
Cawnnak (7) (Veih cheuchin thawk = Quarter beat syncopation)
/ . d1 , d1 : - . t , t I - . l , l : - . s , s / - . f , f : - . m , m I - . r , r : - /
/ . d1 , d1 : . t , t I . l , l : . s , s / . f , f : . m , m I . r , r :
Kutveih a donghlai teah note pahnih komh lengmang sak ding.
Cawnnak (8) (Veih cheuchin thawk)
. m , m : m . f / s : - I - . s , s : s . s / l : - I - : - /
Kutveih donghlai te-ah note pahnih sak ding.
. s , s / s . s : . m , m I m . m : . r , r / r . r : . d , d I d , d : - /
Cheuchin cheubang (Quarter beat compound)
Veih cheuchin komh sakning cu hi rhythm cawnnak 3 ah khan a um cang i, pali komh lakah a hramthawk pahnih lawng komh le a hrianglei pahnih lawng komh cu cawnnak 4, 7 le 8 ah an itel cang. Cucaah a taang rihmi komhning cu a tanglei bangin an si.
Veih cheuchin Code number Fianternak
cheubang
d , d . d , d : 1 2 3 4 pali tling komh
d , d . d : 1 2 3 - palinak telhlo
d , d . ,d : 1 2 - 4 pathumnak telhlo
d . d , d : 1 - 3 4 pahnihnak telhlo
d . , d : 1 - - 4 pahnihnak le pathumnak telhlo
,d . d : - 2 3 - pakhatnak le palinak telhlo
,d . d , d : - 2 3 4 pakhatnak telhlo
Hngalh awk : Telh lomi note a si loah code lawngin chim i, kaa in sak lo ding a si.
Cawnnak (9) ( 1 2 3 - )
1 2 3 – : 1 2 3 – I 1 2 3 – : 1 2 3 = code
d , d .d : d , d . d I d , d . d : d , d . d = note
“ 4 ” cu lungchung in sak ding.
Cawnnak (10) ( 1 2 - 4 )
1 2 – 4 : 1 2 – 4 I1 2 – 4 : 1 2 – 4 = code
d ,d . , d :d ,d . , d ld ,d . , d : d ,d . , d = note
“ 3 ” cu lungchung in sak ding.
Cawnnak (11) ( 1 – 3 4 )
1 - 3 4 : 1 - 3 4 I 1 - 3 4 : 1 - 3 4 = code
d , .d , d :d , . d , d I d , .d , d : d , . d , d = note
“ 2 ” cu lungchungin sak ding.
Cawnnak (12) ( 1 - - 4 )
1 - - 4 : 1 - - 4 I 1 - - 4 : 1 - - 4 = code
d , , d : d , , d I d , , d : d , , d = note
Hi sakning hi mitampi nih veihcheu sakin an saksual tawn. Veihcheu a si lo, cheuchin cheubang a si kha hngalh a hau. “2” le “3” cu lungchung in sak ding.
Cawnnak (13) ( - 2 3 - )
- 2 3 - : - 2 3 - I - 2 3 - : - 2 3 - = code
, d . d , : , d . d , I , d . d , : , d . d , = note
Cawnnak 7 le 8 he aa khat in saksual a fawi, an i lawh lonak cu fiangdeuh in hngalh ahau. Afawinakbik ruahning cu – cawnnak 9 chung ta kha pakhatnak hrelh in sak ahcun atu i hi a si. “1”le “4” cu lungchung in sak ding khi asi.
Cawnnak (14) ( - 2 3 4)
- 2 3 4 : - 2 3 4 I - 2 3 4 : - 2 3 4 = code
, d . d , d : , d . d , d I , d . d , d : , d . d , d = note
Cawnnak 9 he alettalam in aummi asi. “1” cu lungchung in sak ding.
Rithum tla cheubang (Triplet compound)
Rithum tla sakning cu cawnnak 2 ah fianter cangmi kha a si. Atu cu a cheubang in sakning kha cawn a hauh caah fianter tthanmi a si.
d ‘d ‘ d : triplet tling
d ‘ – ‘d : A laifang aw thluai
d ‘ ‘d : A laifang aw phih
‘ d ‘d : Pakhatnak cu lungchung in sak in pahnihnak le pathumnak hei komh.
d ‘ d ‘ - : pathumnak cu aw thluai in sak ding.
d ‘ d ‘ : pathumnak cu aw phih in sak ding.
Cawnnak (15)
Aw thluai Aw phih
1 - 3 : 1 - 3 I 1 - 3 : 1 - 3 / 1 - 3 : 1 - 3 I 1 – 3 : 1 - 3
d ‘- ‘d : d ‘- ‘ d I d ‘- ‘d : d ‘- ‘d / d ‘ ‘ d : d ‘ ‘ d I d ‘ ‘ d : d ‘ ‘d
“2” cu lungchung lawngin sak ding.
Cawn nak (16)
Aw thluai Aw phih
- 2 3 : - 2 3 I - 2 3 : - 2 3 - 2 3 : - 2 3 I - 2 3 : - 2 3
- ‘ d ‘ d : - ‘ d ‘ d I - ‘d ‘ d : - ‘ d ‘d ‘d ‘ d : ‘d ‘ d I ‘d ‘d : ‘d ‘d
“1” cu lungchung lawngin sak ding. Kutveih a laifang hrawngah note pahnih cu sak ding.
Cawnnak (17)
Aw thluai Aw phih
1 2 - : 1 2 - I 1 2 - : 1 2 - 1 2 - : 1 2 - I 1 2 - : 1 2 - /
d ‘d ‘- : d ‘d ‘- I d ‘d ‘- : d ‘d ‘ - d ‘d ‘ : d ‘ d ‘ d ‘ d ‘ : d ‘d ‘ /
“3” cu lungchung lawngin sak ding. Kutveih thawk sinah note pahnih cu kutveih laifang tiang sak ding.
Plain Chant (Veih luat)
Note phunkhat te chungah biafang tampi tawi termi hla caang tete cu an si i, zeibantuk hlaveih phun poh ah telh khawhmi a si. Veihhnih chung khumh a si ahcun, veihhnih khan in duhsah taktak in, a biazat in ruahpiak ding khi a si i, rhythm in a luatmi veih luat cu a si. Note cu syllable ningin, a ngan in ttial a si.
DOH / d : m . r / d : - /
Bawipa cu thangtthat ko u , thang tthat ko u
Chant Veih 2
Note cafang ngan zong in ttial a si ve .
D / d : m . r I d : - /
Bawipa cu thangtthat ko u Thang tthat ko u,
Cawnnak (18)
A sakning cu, Note Doh aw in a biafang tete cu biachim bangkhin na siarem ningin na sak lai. Cun a zaceu in na vun thluai ta lai i, veihhnih ahcun kut veihning tein na sak lai. Abiana ah, Bawipa cu thangtthat ko u ------ Thang : tthat ko u
ti-in sak a si hnga. Veih 4 he hman ttimi a si ahcun heipeh ding khi a si ko.
Cawnnak (19)
RC hla cheukhat ahcun veih dang telh loin chant rumro lawng in sak a si.
DOH
RAY
ME
Vancung i aum kan Pa------
Na min upatnak
um ko seh --------
Na pennak
tlung cang
ko seh -------
Cawnnak (20)
Bartung phir aumnak zawn hlacaang hi, chant bangkhan saudeuh thluai piak asi ve.
: d / d : t / l, : s / d : r m // (saudeuh thluai)
thlua chuah a 1kan pe tu Pa thian
Hlacaang donghnak zawn i aum belte ahcun duh ahcun thluai lo zong asi kho ve.
IV. MODULATION (Key thlak)
Key pakhat bunhciami hla cu key dangah heipeh in thlen le sakning asi i, Key thlen tikah Key lakpiak hau ti loin, aniam san aa tlukmi note pahnih cu thon asi, (s,) saw niam cungah (r) tiah aa tialmi cu (s,) in sa law, (s,) cungah dir in heipeh tinak a si.
Cawnnak (1)
Key C f . F
d : r l m : f d r : m I f : S d’ C . t
N. B – f aw in d cu sak i heipeh colh, cun s aw in d 1 cu sak a si.
Hneksaknak: Khrifa hlabu No. 11, 84, le 144 sak ding.
Hngalhawk: Modulation hi phun tampi an um i, atu hi cu a fawibik lawng asi.
V. RESTRICTIONS (Rikhiah)
Restrictions timi cu hlasak tikah zulhawk rikhiahmi tete ansi i, hmannak a tamdeuhmi lawng langhter ansi.
Time (Khul)
Grave = a nuar khawhchung in (M-40 hrawng)
Largo = a nuar ngai in (M-44 hrawng)
Larghetto = largo nak tlawmte rang (M-50 hrawng)
Adagio = a nuar (M-55 hrawng)
Andante = a nuarnawn in (M-60 hrawng)
Andantino = andante nak tlawmte rang (M-65 hrawng)
Moderato = a zaaceu (M-80 hrawng)
Allegro = a rangnawn in (M-112 hrawng)
Allegretto = allegro nak in rangdeuh (M-120 hrawng)
Presto = a rangngai in (M-138 hrawng)
Prestissimo= a ran khawh chungin (M-176 hrawng)
Vivace = allegretto he an i khat
Hngalh awk: “M” timi cu khul tahnak seh “Metronome” tinak asi i, minit (Minute) pakhat veih cuzat umseh ti langhternak asi. Aa laklawhmi tu cu hei damhpiak chawm ahau. Metronome aum belte ahcun, cu ningcang te cun sak asi ko.
rit = ritardando (hngalset lo in vunnuarh)
rall = rallentando (hei nuarhter thliahmah)
adlib = adlibitum (luat tein, na duhning in)
a tem = a tempo (caan hman tein)
D.C = Dacapo (a hram in satthan)
D.S = Dalsegno (Segno ri in satthan ($))
Fine = ngol cang (a zacang tinak a si)
Voice or Pitch (Aw)
f = forte = thang pi-in
f f = fortissimo = thang chin in
f f f = fortississimo= a thankhawhchung in
p = piano = new tein, din tein
pp = pianissimo = nemchin in, dinchin in
ppp = pianississimo = a nem / a dinkhawchung in
fp = forte piano = a thang le a din cawh
pf = piano forte = a din le a thang cawh
Cresc = Crescendo = hun thanter duak
Dim = Diminuendo = vun dinter duak
Decresc = Dicrescando = Dim he aa khat
swell = Cresc le Dim cawh
rinf = reinforce = hmual in awchuah
mf = mezzoforte = thangtuk loin
mp = mezzopiano = dintuk loin
leg = legato = naal te-in
VI. SIGNS & SYMBLOS LE COMPASS OF VOICE
(Hmahthahnak) (Minung aw ri khiah)
Hlasak tikah zulhawk muisam tete cu hmahthahnak muisam in langhter a si.
= Slur = aw ngerhnak : d . r I m
= Pause = Kutveih dirternak
/ = Dash = Aw bulternak = : d’
∙ = Dot = Aw bulternak = : d .
= Crescendo = Aw thanternak
= Decrescendo = Aw dinternak
= Swell = Aw thang, aw din cawhnak
= Accent = Hmualngei in aw chuah
) = Breath mark = Thaw dawpnak zawn
:S: = Segno = the sign = kirnak ri hmahthahnak
……. = Choice = Duh ah slur khan, duh ah note pakhat in, duh ah slur lo, note dang cio sak khawhnak
/ = Single bar = Bartung paak, hlaveih tthennak caah hmanmi kha asi.
// = Double bar = Bartung phir, hlacaang donghnak ah hmanmi a si, h . laveih caah a si lo.
I = Medium bar = Alaifang ah chiahmi bartung tawite, hlaveih tthennak
: = Whole beat sign = Veih tling
. = Half beat sign = Veih cheu
, = Quarter beat sign = Veih cheuchin
‘ = Compound beat sign = Ritla
Ending = / (1) / (2) /
= pakhatnak kulhchungin segno a si lo-ah ahram ah kirin nolh ;pakhatnak kulhchung cu lanh in pahnihnak ah heipeh in sak ding.
du = 2 (duet) = aw phunhnih komh
3= = 3 (trio) = aw phunthum komh
4tte = Quartette = aw phunli komh
= Brace = aw phun komh hmahthanak
Compass of Voice(Minung aw ri khiah)
Key Bass& Alto + Soprano & Tenor
C f, – r1 + d – s1
Db m, – de1 + t, – fe1
D ma, – d1 + ta, – f 1
Eb r, – t + l, – m1
E ra, – ta + la, – r1
F d, – l + s, – ra1
Gb t2 – la + ba, – d1
G ta2 – s + f, – t
Ab l2 – ba + m, – ta
A la21 – f + ma, – l
Bb s2 – m + r, – la
B ba2 – ma + ra, – s
Theihawk: Minung aw ri khiah hi hla phuah tik ah bawm tu asi bik.
B. PRAISE & WORSHIP HRUAINING CAWNNAK
BIAHMAITTHI
Ramdang (US) kan phak tikah thil tampi aa thlengmi lak ah Pathian kan biakning zong aa tel ve, abik in Praise & Worship leiah. Praise & Worship hi chantiluan ning asi ti khawh asi. Cucaah, hman pah, cawn pah cio asi. Ttha tein tuah khawhnak ding ahcun biatak tein i timh tuah ahau i thil tampi cawn aherh. Praise & Worship cu mipi le Pathian i tonnak caan asi caah hruaitu hi nan biapi bik. Ziah tiahcun, nangmah—hruaitu—le Pathian nan iton hmasat lo ahcun mipi hruai khawh ding cu ruahchanawk aum ti lo. Cucaahcun, hruaitu pumpak i pekchanh hi abipi hringhran. Praise (Thangtthat) le Worship (Biak) timi hi von zoh ta tuah u sih.
Biakam hlun hi Hebrew in ttialmi asi i Hebrew holh in “Praise” sullam hna cu hihi an si: Yadah cu “kut samh,” Halal cu “mihrut bantuk in lawmh,” Shabach cu “au” tinak ansi. Biakam thar ttialnak Greek in “Thangtthat” ti sullam hna cu, Aineo “Pathian thangtthat,” Ainesis “lawmhnak chim,” le Epaineo “cawisaan” hna hi ansi.
“Worship” (Biak) ti hi Hebrew cun Shacha “hmai tanglei zoh,” Yadah “kut samh,” le Barak “lu i khun” hna hi ansi. Greek in “Worship” sullam hna cu Eusebeo “Pathian ca pumpek,” le Ethelothreskeia “mah lungtho te biak” tihi ansi. Hi Greek le Hebrew holh in Praise & Worship sullam taktak cu Pathian kan biak le kan thangtthat ticu Amah he kan umtti silole naih tein kan um tinak khi asi ko. Cu tikah kan mah le kan siarem ning cio in kan biak i kan thangtthat cu abiapi hringhran.
Hi Praise & Worship hruaining cawnnak caah hin atam bik ka hmanmi cu Dough & Tami Flather ttialmi The Praise and Worship Team Instant Tune-up le The Worship Leader’s Handbook, Tom Kraeuter ttiami hna ansi. Culengah, internet in ca le video siseh, US ramchung ummi Khrihfabu—Lai, Mirang, le Minak Khrihfabu tbt—ah hmuh tonmi vialte komh chih in laak ansi. Pathian biak le thangtthat tikah “an nih tuah ning ahman, hman lo” ti asi lo i abiapi bikmi cu Pathian he kan i ton hi asi. Mipi le Pathian an i ton khawhnak cu nangmah—Praise & Worship hruaitu—kut ah aum.
I. PRAISE & WORSHIP I TIMHTUAHNAK
Choir caah zarhkhat ah sml 2 hrawng caan kan pek i minute 3-5 kan sak ah adih. Praise & Worship (P&W) hi minute 15 hrawng Zarhpi ah kan sa nain acaan kan pekmi hi Choir zat asi tawn lo. Choir caan tlawm deuh pek ding ti si loin P&W caan tam deuh pek ahau tinak tu asi. P&W caan kan i timhtuah tikah a kan bawmtu ding pawl ka von ttial hna lai.
1. Thlacam: Hihi kan i timhtuah lio hrimhrim tein abiapi bik asi. Tuzarh caah P&W na timh le cangka thlacamnak in thawk hi abiapi hringhran. Thla na cam deuh paoh ahcun Pathian nih an umpi deuh kha naa fiang lai.
2. Hla thim: Hla thim hi P&W hruaitu nih biatak tein caan lak i tuaktaan ahau. Hla rang le hla nuar, Mirang hla le Lai hla or Kawl hla, Khrihfabu ah ngeihchiat le lunglawmh caan um tikah cu he aa tlakmi hla tbt in thlacamnak te he thim ahau. Minunnak thlen na duh ahcun fawi tein i timh ding na si lo i, caan le thazaang tampi na pek ahau lai.
Cun, nan hla ngeihmi vialte kha ttha tein cazin tuah i cu ni ah cucu kan sa cang, hi ni ah hihi kan sa lai tiah felfai tein nan i chiah cia dih ahau. Cucu ttha te i timhlamh—Pathian thluachuahmi—cu asi.
3. Cawn chung: P&W hla ahmun ah nan cawn hlanah “tuzarh cu hi hla kan cawng hna lai, rak ngai chung cio uh” tiah atum tu he asa tu vialte he theih ter chung ding asi; P&W team group email in tuah ah attha bik. Hi ti na tuah ahcun nan cawn tikah caan tampi laak nan hau lai lo. Hi hla hi vuai cikcek in inn ah na ngeih ta le na cawn ta ahau.
4. Caan hmaan: P&W cawn ding nan timi caan ah hmaan tein phak aherh. Cun, aherhmi thilri le ringawn vialte tling tein chiah cia i thawk colh abiapi.
5. Hla fawi in thawk: Thla hmunkhat teah cam tti hnu ah afawi bikmi hla in cawn thawk ding asi. Ziah tiahcun Kawl nih “asah kawng hmah a hnawng te chia” anti khi asi; kan thiammi in kan thawk ahcun ataangmi zongah “kan thiam ko” ti ruahnak nih akan kal ter khawh. Cun, adonghnak zongah nan thiammi hla in dongh ter uh ziahtiahcun thiamlomi in dongh ter mi nih khin “kan thiam lo” tiah mi ruahning (psycho) ader ter.
6. I biatak aherh: Cawnnak asi ko zongah biatak tein cawn aherh. Pumh tikah hla le hla kar lak ah biachim ding tbt tiang khin a dikthlir in cawn ahau. Cun, Mic tlaih ning le biakinn ah dir te ning ding tiang hmanh khin cawn dih ding asi. Zei tikhmanh ah tlasulsal in P&W cawn lo ding asi.
7. Thapek: Hla nan cawn tikah athiam zong nan um lai, thiamlo zong nan um lai. Awttha nan um lai i awttha setsai lo zong nan um lai. Hruaitu nih an chambaunak kha nem tein remh pah in thapek (encourage) peng ding asi. Cu thapeknak nihcun an tthanchonak achuah pi lai. “Na thiam lo tuk” na ti sual hna ahcun cu nu, cu pa cu na hloh cikcek asi. Cun, pumpak in an palhnak kha sawh hlah; an palh zongah an min chim lo in “kha kaa zawn te kha kan thiam deuh lo, hi ti deuh hin siseh” tiah neem tein ahuap in chim ding asi.
8. Musician pawl: P&W tthatnak ding ahcun atumtu pawl hi nan biapi taktak. Tumtu pawl nih kan theih awk abiapi ngaingaimi cu hla kan tum tikah kan ngeihmi vialte tum dih peng lo ding hi asi. Kan hmanmi ringawn vialte caang khatnak in adongnak chorus tiang kan tum pengminak in mi asimh deuhmi cu Lai lei i bisakut atung le aphei lei in chuanmi ei pengmi lawng khi asi. Piano lawng tum caan, guitar lawng tum caan, drum lawng tum caan tbt khin tthen ahau. Cu lo ahcun, ngeih huam ding asi lo (It’s boring). Cun, zulh ding afawi bik phung cu hla caang ah music 85% thang in tum i Chorus ah 100% tum hi asi. Cu lengah, key zong hi thlen awk ttha mi hla paoh cu thlen ding ansi (modulation); cu nihcun mi lung aluh ter deuh suaumau.
Cawnnak nan tum ah siseh, mipi nan hruai hna i nan tum tikah siseh concert tumi zeitikhmanh ah tum lo ding abiapi. Na ruah ning, na tumning le na lungput hrimhrim ah na mipi le Pathian an i ton khawhnak kha abiapi ah chiah ding asi. Na thiamnak hmuhsak caan asilo; Pathian thangtthat caan asi. P&W hruaitu nasi ve hi theih peng ding asi.
Theihawk: Atumtu pawl hi Khrihfabu hme ahcun thimnak ah buai asi lem lo; a thiammi nih tum asi. Sihmanhsehlaw, Khrihfabu ngan deuh ahcun athiam mi le a felmi tiin thim aherh caan aum tawn. Ho paoh nih athiam i afelmi cu duh dih asi. Sinain, thim ding sisehlaw, kei nihcun, afelmi, rinhchanh awktlakmi kaa thim deuh lai. Ziah tiahcun, tlafulfal i thil tuahnak cun biatak tein aa zuammi hi Pathian nih thlua a chuah lai tiah ka zumh.
9. Teimaknak: Tuzarh P&W nan itimhtuah kaa tein nan cawn dih i a donghnak thla nan cam tiang tei nan makmi hi alak asi hrimhrim lo. Nan huam ti lo bu nan i hnekmi te le nan re theih tuk hnu i zaanghlei nan cawimi te khi Pathian nih thluachuah apek hrimhrim tiah ka zumh. Cucu, na nunnak nih na ton ve ko lai.
II. HMAILEI IN HRUAI HLAN TIMHTUAHNAK
Aroh hlanah na Khrihfabu Pathian he i tong ding in na hruai cang hna lai, acungah na kai dengmang cang. Cu caan zong ahcun nan lungput le nan i timhtuah ning cu atang lei bantuk hin si izuam uh.
1. Thlacam: Hmailei in hla nan hruai hna hlanah atum tu, sehtlai tu, PowerPoint tlaitu, asa tu le adangdang P&W ah rian ngeitu vialte hmun khat teah thlacam tti aherh. Cu lengah, pumpak in thla rak cam cio zong abiapi taktak. P&W cu thlarau lei asi caah kan sining vialte Amah Pathian sin upnak in abiapi deuhmi aum lo.
2. Tuanah phak ding: Pumh thawk hlan in tuan deuh tein P&W team nan i ready cang ahau. Nan ringawn vialte a key remh dih ding, nan mic vialte ready tein chiah ding, nan sak ding hla vialte ready tein chiah dih ding le adang aherhmi vialte ready te chiah dih cia ding hi abiapi taktak. Cu vialte tlamtlinnak ding caah rian ngeitu bik cu P&W leader—nangmah—na si.
3. Set tlaitu: Khrihfabu cheukhat ahcun aduh paoh nih seh an tthing; an palh ngaingai. Set cu pakhat te nih tlai seh—music tumlomi nih. Cu nu/pa asi khawh lo caan ah achaang khotu pakhat zong chiah ah attha. Mi tamtuk nih set an tlaih tikah, a rawk tawn. Cucu kawl nih, “saya mia yin tinbaw piat de” anti.
4. Thil hrukeih ning: Hi kong hi cu chim hau zong asi lem lo nain abiapit caah ka telh chih. Nu nih tawi tuk le langtukmi thil i hruk lo ding. Pa zong zoh dawh tein i hruk ding. (Cun, bawngbi zit hrenh philh bak lo ding J.) Atawinak chim ahcun, nan hruaimi mipi hna Pathian an thangtthatnak le biaknak kha na thil fenheihmi nih hna hnawh ter bak lo ding kha asi ko.
5. Din/ei (lo) ding: Cheukhat pawl cu ka dang a caar anti i tikik taktak din an hmang; asi lo. Innchung ti (room temperature water) din ding asi. Cun, juice le adangdang din lo ding abiapi. Cu lo ahcun na awkaa (vocal chord) kha na dinmi nih athah ter. Soda din zong hrial ding asi; thli (gas) lawng achuahpi. Cekcek, kuunya, mutthai tbt pawl cu chim hau lo.
6. Lungput: Acung na kai hlan i na lungput cu, zeitindah ka mipi hna hi Pathian he kaa tonter khawh hna lai tihi asi ding asi. Nangmah pumpak kong ah buai ding asi lo. Minung kan si bantuk in achel caan ahcun Pathian thangtthat kan huam lo caan aum tawn. Cu bantuk caan zong ahcun na lungput cu “nihin cu Pathian thangtthat le biak ka huam lo nain, thil dang aherhmi kan tuah hmanh ah pei kaa hnek cu; Pathian caahcun kaa hne hrimhrim lai” tihi siseh.
7. Thawpi chuah: Pathian hmai le mipi hmai dir hi ahar ngai. Irel deuh she ti na duh ahcun na thaw kha fak piin na ka in dawp law na tai tiang von phak ter law na hnar in chuah ter tthan (atu von tuah chun colh hmanh). Apummi viate hmuh ding le theih ding tu cun tuah hlah. Ttha tein nan hla nan cawn i biatak tein thla na cam ahcun thawpi chuah ahau tuk lai lo. Na thingphang hlah; Pathian nih Amah rian na ttuan paoh ahcun an umpi peng kha philh hlah. Na ti khawh ko lai! Good luck!
III. HRUAI LIO AH
A caan aphan! Suimilam tam lak te caan nan pek, nan cawng, nan i timtuah. Cu vialte cu Pathian caah chuah dih le bungh dih cikcek caan asi. Naa timhtuahnak cu Pathian nih alak asi ter hrimhrim lai lo.
1. Thlacam: Atu cu hmuhsak caan (show time) asi cang! Nan Khrihfabu ah pumh thawk hlan in P&W nan thawk ahcun Bible rel le thlacamnak in thawk ding asi lai. Cu lengah, nangmah pumpak hrimhrim na lungchung tein thlacam peng ding asi. Thla na cam tik tuah, ichuahsual lo ding ti si ti loin “ka mipi Pathian sinah ka hruai khawh hnanak lai” ti hi asi ding asi.
2. Mi nawl lo awk: “Ni hin cu kan hla kan cawng manh lo i kan palh sual ahcun kan ngaithiam te ko u” ti phunphai zeitikhmanh ah ahman hman lo ding asi. Na sak lai i na palh zong asi kho men, na palh lo zong asi kho men. Bia i thiam ter ahau lo. Ralttha te tuin sa ko. (Hihi P&W ca lawng si loin mi hmai i thil tuahmi paoh ca zongah asi).
3. Mirh (Smile J): Na mirh ahcun na Khrihfabu an mirh ve! Zingtho ka mithmai i ngeih citcet lai cih. Na haa haam citcet lai cih; Pathian le mipi zeirello asi lengah na santlaih lonak zapi hmai ah naa langh asi.
4. Awchuah ning: Pathian thangtthat le biak asi caah adang concert hlasak bantuk in hlasak lo ding abiapi. Chim duhmi cu na aw sattal thoh hlah, na sining aw (original voice) tein sa koh. Cun, hawi le he nan sak ahcun awther lo izuam (no vibrato); cu nihcun zapi aw kha aa dawh ter.
5. Mic hman ning: Na mic tlaih ning sattal thoh hlah; concert asi lo hih! Na hmur in na mic kha hlat tuk ah chia hlah, naih tuk zongah chia fawn hlah (mic ei hlah). Chin Khrihfabu tampi ahcun mi tam nawn nih P&W hruai asi tikah, kan mic khi ho hmanh nih hmang set loin kan chiah sawhsawh; asi ding asi lo. Mic cu hman ding asi i aherh ahcun mah le caan tiin (take turn) hman ding asi. Hman awk ah cawkmi le chiahmi hman lo cu apam tuk.
6. Hla karlak ah: Thlithi (dead air) ti cu hla le hla kar lakah music zong um lo, bia zong chim lo daidup um khi asi. Thlithi hi aum in um ter lo ding asi. P&W hruaitu nih hla pakhat le khat kar lakah music adih le cangka in bia chim aherh. Bia dangpi chim khawh lo hmanhah nan sak ding hlabia tal cu rel aherh. Thlithi um ter hrimhrim hlah. Cun, hla fungkhat chung zongah music lawng tum caan ah thlacam le Bible relnak zong tenh khawh asi. Hi pawl hi laakhruak in tuah awk asi lai lo; I cawn cia dih ahau. Hi bantuk biachim le thlacam telh ding ahcun P&W hruaitu hi upa deuh nih telpi ah attha, ziah tiahcun mino nihcun an ngamh ttheu tawn lo. Upa deuh cu chim lo aherh ahcun tar zong nih hruai ding asi ko.
7. Umtu thlen: Khrihfabu tam biknih sak ning ahcun hlarang in thawk i hla nuar in dongh ter hi asi. Cu ti tuah tikah hla rang sak caan ah kut bengh, kut thlir le i hninh chih te hna pawl khi tuah ah attha. Cun, hla nuar ah aa von i thlen ahcun kan hla aa thlen bantuk in kan umtu zong thlen ve aherh; dai deuh tein Pathian biak le thangtthatnak ah thlen ding asi.
8. Umtu ning: Abik in Baptist pawl hi dai tein hla kan sa. Cucaahcun Khrihfabu cheukhat pawl nih an thlarau lo an kan ti tawnnak asi. Pathian biak timi cu mah le siarem ning biak hi abiapi bik. Kutsamh apoinak aum lo, kut bengh apoi lo. Cun, laam zong—na pawng ummi pawl hna na hnawh hna lo ahcun—apoi lo. Tthut buin biak le thangtthat zong apoi lo. Zei ti na va um pek zongah Pathian he nan iton kha abiapi bik. Amah na thangtthat le na biak kha abiapi bikmi cu asi ko. “Hi ti ka um ahcun mi nih an ka nih sual lai” ti na phan ahcun cucu ka biak tiah na timi Pathian nak in mi na zah deuh hna tinak asi caah adik lo. Na zohmi cu Pathian mithmai tu kha siseh.
9. Hlasak ning: Micheu khat cu hlasang an sak tikah van an i coh; a hmaan lo. Van na coh ahcun na awkaa (vocal chord) angawi i na aw ttha tein achuak kho lo. Tha laak tikah ttang in siloin paw (belly) in tha laak awk asi. Na aw hi hla caang (verse) ahcun 85% thang in sak i nolhnak (chorus) ahcun 100% in sak ah attha.
10. Hla thar: Sak ballomi hla thar cu zeitikhmanhah P&W caan ah sak pi lo ding asi lai; ziahtiahcun an thiam lomi hla cu Pathian thangtthatnak le Pathian biaknak caah an hmang kho lo. Hla thar cawn cu abiapit taktak ve caah caan dang te tu lak in cawn ding asi. Abiana ah, pumh hlan deuh teah tbt.
11. P&W hruaitu rian pahnih: P&W hruaitu pakhat i na rian cu na mipi Pathian he i tonter asi. Cucaah, na mipi nih an kut thlir hnaseh ti na duh ahcun nangmah nih ralttha tein na thlir ahau. An kut beng hnaseh na ti ahcun ralttha tein na bengh aherh. Ralttha tein Pathian thangtthat hnaseh ti na duh ahcun ralttha tein na thangtthat ahau. Cun, lungtakte le biatak tein Pathian bia in thangtthat hnaseh ti na duh hna ahcun, nangmah hrimhrim naa lungtak le naa biatak hrimhrim aherh. Nangmah le Pathian nan i ton hmasat aherh zia hi philh hrimhrim hlah; Cu lo ahcun mipi le Pathian naa tonter kho hna lai lo.
P&W hruaitu cheukhat cu Pathian thangtthat duh ah hla an sa, an hruai ko hna nain cheu khat pawl cu mi hmai chuah duhah asami an um pah ve tawn. Hihi atuah in tuah lo ding asi. Cu bantuk P&W hruaitu nasi sual ahcun na lung naa thlen zawkzawk ahau; na thlen lo ahcun P&W na hruai hna loah attha deuh. Thla tu fak piin cam law Pathian nih na lung an thlen te ko lai. Cun, cheu khat P&W hruaitu pawl cu mipi an hruai hna tikah, an mah nih Pathian thangtthat cu an tlolh lo nain an lan sual tawn, hruaitu ansi an i philh sual tawn i mipi hruai an tlolh tawn hna. Pathiang thangtthattu na si bantuk in mipi hruaitu na si chih zong philh awk attha lo.
IV. HRUAI DIH HNUAH
Pulpit cung in mipi na hruai dih hna hnu zong ah P&W hruaitu na rian cu adih nemmam rih lo, atam hmanh atam chin. Hruai dih hna hnu i tuah ding pawl hi P&W ttha te le nuam tein akal khawh pengnak ding ahcun abiapi hringhran.
1. Thlacam: I timhtuahnak in hruai dih hnu tiang zongah abiapi bikmi cu thlacamnak asi ka timi hi “thlacam” cu abiapit bik taktak caah asi. Na hruai dih hnu hna na thlacam ding cu Pathian sin lawmhnak biachim le nan tuahmi vialte Pathian nih thlua achuah i zumtu hna nitin nunnak lam hruaitu asinak hnga le aciah cikcek hnanak lai caah asi.
2. I Theihtthannak (feedback): Zei thil kan tuah paoh ah kan tuahmi achiat le tthat i theihnak ding ahcun i theihtthannak (feedback) tuah ahau. Cucu P&W zongah abiapi taktak. Nan hruaimi mipi nih an hmuhning theih abiapi i theih nan duh ahcun tuah khawhmi thil 2 cu, an hmuh ning tein an chim hnga dingmi nan hawi silole lihchimlomi pakhat khat hal le mipi sinah zohtthan (survey tuah) asi.
Zapi sinah zohtthan (survey) tuahnak ah hman khawhmi biahalnak cheukhat cu atang lei bantuk hin ansi:
a. Kan P&W hi atlangpi in zeitin dah na ruah? Attha, ttha lo, ka thei lo.
b. Hla fung zeizat sak dah a zat? Fung4, f-3, f-2 le f-1
c. Zei hla na sak ahdah naa nuamh bik? Kawl, Lai silole Mirang.
d. Kan music athan le adin zei dah alawh? Thangtuk, za ko, din tuk
e. Zei bantuk hla sak dah na duh bik? Hla rang, hla nuar, aza bak, cawh
f. P&W team nih atu kan in hruai hnanak ttha deuh hin NANGMAH nih na kan hruai kho hnga maw? Hruai kho, hruai kho hlah or thei lo.
g. Zeitindah P&W hi ttha deuh in kan ihruai khawh lai?
3. Video: Kan mah le kan mah video chung i hmuh hi zoh i ngaih zong asi pah bantuk in ttih zong anung pah. P&W ttha deuh hruai khawhnak ding ahcun hruai lio taktak hi video i thlak i cawn caan ah ttha tein zoh tti ah attha. Hihi nuamhnak pakhat asi lengah, kan palhmi remhnak le kan thiamnak zawn tha i peknak caah attha tuk. Pello tein tuah ding asi.
4. Lentecelh: Lentecelh le hlasak cu zeidah aa saing nan ti men lai. Lente kan i celh tikah kan thabat ahar deuh. Cu nihcun hla fung thum, fung li pehtlai te kan sak tikah a kan bawmh, kan ba ti lo. Cu lengah, lente kan i celh ahcun kan fit (kan thau lo) i mi hmai kan dir tikah izumhnak (confidence) kan ngei khun. Cu nihcun thil ttha tampi achuahpi.
5. Aleng nun: Cheukhat P&W hruaitu hna cu Zarhpini P&W hruai caan lawng khi biapi ah an chiah i ni dang i mi sin nun khi biapi ah an chia lo, an duh paoh in an um. Cucu, asi ding asi lo. Zarhpini ah afel ngai ko nain, ni dangah a hrawkhrawlmi pa/nu nih biakinn ah an hruai hna tikah zeitindah na ruah? Atumtu na siah, asatu na siah, hruaitu na si. Leng na nunning cu zohchunawk na tlak lo ahcun mipi—na sining an theimi hna nih—na hruai tik hnaah zeitindah an in ruah ve kun lai? Cucaahcun, nitin na nunnak hi zohchuntlak asi ahau.
6. Hla fir hlah: Chinmi hna cu kan ratnak ram sining ruangah hla ngeihnak (copyright) hi aruahawk kan thei ttheu tawn lo; nain kan hong tthang cho deuh ve cang. Mi pakhat nih har le fe tein atuahmi hla kha asin in silole ttuanvo ngeitu sin in nawl laak hmasat loin kan sak ahcun cucu “fir” asi. Kan firmi in Pathian kan thangtthat cu adik tiah na ruat maw? Kan hla asi lomi kan sak lai tikah kan rial (print) ah siseh, kan nam (copy) ah siseh, zapi zoh awk ah kan kah (projection) ah siseh cu vialte cu fir ansi dih. Holh dang in kan mah holh ah kan lehmi zong hi angei tu nawl loin kan tuah ahcun fir asi. Cun, a bia, a music le an sakning kan remh zongah cucu adik lomi asi. ZBC hla pawl tu cu aa tel lo, zapi hman ding ah an tuahmi asi caah. Zeitindah, kan tuah kun lai hla kan ngeih ttung lo?
Christian Copyright Licensing International (CCLI) he ipehtlaih ah attha bik. CCLI hi hlaphuahtu pawl nih nawl an pek hna, ziah tiahcun an mah pumpak nih an hla hman aduhmi vialte he i pehtlaih ding cu caan zong an ngei lo i asi kho lomi asi fawn. CCLI ahhin hman duhmi paoh nih phaisa pek asi i anmah nih hlaphuahtu an pek chin hna. Aman afak lo, abik in Khrihfabu fa deuh pawl ca hrim ahcun an theihthiam ngai ko.
Firmi hla in Pathian thangtthat lo ding hi abiapi. Cucaah CCLI hi atanglei ahhin pehtlaih khawh ansi:
CCLI
17201 NE Sacramento Street
Portland, OR 97230
Ph: (503) 257-2230 or 800-234-2446
www.ccli.com
7. Tthanchonak (improvement): Music cu kan cawn deuh paoh ah kan thiam deuh ticu afiang. Cucaahcun, kan thiam deuh lomi hla aum ahcun atum tu he asatu he cu hla cu caan pek in cawn peng ding asi. Hla pakhat kan thiam ngaingai tik ah ralttha tein kan sa ngam. Cu nihcun mipi kan hruai hna tikah akan bawmh. Culengah, hlasatu pawl, atlawm bikah nikhat ah minute 15 lengmang cu hla nan sak aherh. Cun, thaw dawp le thaw chuah zong cawn chih ding asi fawn.
1 Korin 13:11 ahcun “Ngakchia ka rak si lioah ka biachim le ka thil hmuhning le ka ruahnak cu an rak ngakchia ngai. Atu cu upa ka hung si cang i ngakchia ruahning in thil ruah kha cu ka duh ti lo,” ati. P&W nan rak thawk ka ahcun ngakchia bantuk nan rak sinain atu cu nan si ti lo, nan tthang cang. Nan ngakchiat lio bantuk in ringawn tumah siseh, asak ah siseh, nan hruai hna ningah siseh tuah peng ding cu nan duh ding asi ti lo; ziahtiahcun, nan tthang cang.
BIADONGHNAK
Ahramthawk ah ka ttial cang bang Khrihfabu cu kan i dang cio hna. Pathian kan thangtthat khawh ning le kan duh ning zong aa dang cio hna. Cucaah atu ka chim ning thengtheng in i hruai ding tinak asi lo; nan i hruainak ah an bawm tu hna siseh titu khi ka saduhthah asi. Hinak ttha deuh le aa dang deuh in hruai khawh asi. Pathian nih akan pekmi kan fimnak, kan thiamnak le kan thil ti khawhnak hna hi bi tuk in ruah le hmang loin “mi dang nih tah zeitindah an tuah cio” ti zong hi zoh le cawn peng ding asi. Cu ticun kan thil tuahmi akau chin i attha chin lengmang. Pathian kan thangtthatnak ahhin tthancho peng ding hi kan rian ngan taktak asi.
Solmization timi cu Solfa awfang tete thiam lakin cawnnak le lungchung cinkennak ah caamternak cu asi. Hi cawnnak ahhin awfang hmaan chuahkhawh hi biapi ngai asi. Afawimi tete hi lungchung ah lut lakin tuahkhawh hnu ah, cu thiamciami cu i cherhchan in ahar deuhmi tete cu cawnchap an hung si lai.
Cawnnak (1)
d r m f s l t d1 (notes)
C D E F G A B C1 (Keys)
A kai lei le a ttum lei ti-in sak chih ding.
Fianternak
m le f kar lak le t le d1 kar lak cu aw
E le F B le C1
cheu hlaat lawng ansi caah, adang nakin an i naih khun.
d r m f s l t d1
C D E F G A B C1
Cawnnak (2) (Akai lei le attum lei he sak ding)
d – r r – m m – f f – s s – l
d – m r – f m – s f – l s – t
d – f r – s m – l f – t s – d1
d – s r – l m – t f – d1 s – r1
d – l r – t1 m – d1 f – r1 s – m1
d – t r – d m – r1 f – m1 s – f1
d – d’ r – r1 m – m1 f – f1 s – s1
l1 – t1 t1 – d d – d1 d – m
l1 – d t1 – r r – r1 r – f
l1 – r t1 – m m – m1 m – s
l1 – m t1 – f f – f1 f – l
l1 – f t1 – s s – s1 s – t
l1 – s t1 – l l1 – l l – d1
l1 – l t1 – t t1 – t t – r1 d1 – m1
Cawnnak (3) (Akai lei le attum lei)
d – m – s – t d – m – s – d1
r – f – l – d1 r – f – l – r1
m – s – t – r’ m – s – t – m1
f – l – d1 – m1 f – l – d1 – f1
s – t – r1 – f1 s – t – r1 – s1
l1 – d – m – s l1 – d – m – l
t1 – r – f – l t1 – r – f – t
Awcheu tthen (Sharp & Flat)
Awcheu sang le awcheu niam cawnnak a si. Awcheu sang caah “e” cu hman a si i , awcheu niam caah “a” cu hman a si. Awkhat hlaat a sinak zawn poah ah hmankhawh ansi i, awcheu hlaat a sinak zawn ahcun hman an si lo.
Awcheu sang (Sharp)
d – de – r – re – m – f – fe – s – se – l - le – t – d1
Awcheu niam (Sharp)
d – ra – r – ma – m – f – ba – s – la* – l - ta – t – d1
(*lay tiah a aw chuah ding).
Theihawk: Awcheu lawng tein hmannak asi i, m-f le t-d 1 cu i cherhchan in cawn ding asi. Key caah cun Sharp (#) le Flat (b) ti-in hman ansi.
C C# D D# E F F# G G# A A# B C1
C Db D Eb E F Gb G Ab A Bb B C1
Cawnnak (4)
d – de – r d – t1 – d
r – re – m r – de – r
m – f – fe – s m – re – m
s – se – l f – m – f
l – le – t – d1 s – fe – s
l – se – l
t – le – t
r – ra – d d – ra – d
f – m – ma – r r – ma – r
s – ba – f – m m – f – m
l – la – s f – ba – f
d – t – ta – l s – la – s
l – ta – l t - d’ - t
Theihawk: Thiam a har deuh ahcun, key a si lo ah guitar aw zulh in cawn a hau ko lai. Keyboard i a hmehnak a nak mi tete cu sharp/Flat an si. Guitar i fret (bar) pakhat tete cu awcheu hlat an si dih.
II. MEASURE
Measure timi cu hlaveih tthennak asi i, phun (6) an um.
(1) Veih hnih (Two-pulse measure)
(2) Veih thum (Three-pulse measure)
(3) Veih li (Four-pulse measure)
(4) Veih ruk (Six-pulse measure)
(5) Veih kua (Nine-pulse measure)
(6) Veih hleihnih (Twelve-pulse measure)
Hlaveih tthennak ah hmanmi tahnak hna cu –
( | ) Bartungpaak (Single bar)
( || ) Bartung phir(Double bar)
( I )Medium
( : ) Veihtling (Whole beat sign)
( - ) Aw thluai (Dufation)
Bartung paak cu kutveih tthennak a nganbik asi i, medium le veih tling cu achung khumh ansi. Bartung phir tu cu hlacaang donghnak ah chiahmi asi i, achung khumh pakhat khan in hman asi ve. Cucaah bartung paak pahnih karlak duahmah cu “measure” ti asi.
1. Veih hnih
Bartung paak karlak duahmah cu veihtling pakhat in kutveih pahnih cio ah tthen ansi. Kut veihning cu chuk – cho a si.
| : | : | : | : | : |
chuk cho chuk cho chuk cho chuk cho chuk cho
Cawnnak (1) (Veihkhat tling pahnih duahmah)
Chuk-Cho-Chuk- Cho-Chuk- Cho tiah kaa in chimpah in kutveih cu a caan aa tluk tein veih ding. Kaa chimmi le kut veihmi cu an iruang lai.
: d1 / t : l / s : f / m : r / d : - (Kaa in sak, kut in veih)
Aw thluai
/ d1 : - / t : - / l : - / s : - / f : - / etc –
Aw phih
/ d1 : / t : / l : / s : / f : / etc –
2. Veih thum
Bartung paak karlak duahmah cu veihtling pahnih in kutveih pathum cio ah tthen an si. Kut veih ning cu, chuk-phei-cho a si.
/ : : / : : / : : /
chuk phei cho chuk phei cho chuk phei cho
Cawnnak (2) (Veihkhat tling pathum duahmah)
/ : : / : : / : : / =kut in veih
chuk phei cho chuk phei cho chuk phei cho = kaa in chim
/d1 : t : l / s : f : m / r : d : = kaa in sak, kut in veih
Aw thluai
/ d1 : - : - / t : - : - / l : - : - / s : - : - / f : - : - |
| d’ : t : l | s : f : m | r : - : - | d : - : - ||
Aw phih
/ d1 : : t / l : : s / f : : m / r : : / d : :
/ d1 : : / t : : / l : : / s : : / f : :
3. Veih li (Veihkhat tling pali duahmah)
Bartung paak karlak duahmah cu veihtling pahnih karah medium pakhat chiah in kutveih pali cio ah tthen an si. Kutveih ning cu chuk-phei-tla- cho an si.
/ : I : / : I : / : I : /
chuk phei tla cho chuk pei tla cho chuk phei tla cho
/ : I : / : I : / = kaa
chuk phei tla cho chuk phei tla cho = kut
Aw thluai
/ d1 : - I - : - / t : - I - : - / l : - I - : - / s : - I - : - /
/ d1 : - I t : - / l : - I s : - / f : - I m : - / r : - I - : - /
Aw phih
/ d1 : I t : / l : I s : / f : I m : / r : I : /
/ d1 : I : / t : I : / l : I : / s : I : /
4.Veih ruk
Bartung paak karlak duahmah cu veihtling pali karah medium pakhat chiah in kutveih paruk cio a tthen an si. Kutveih ning cu veihthum he aa khat i, a let hnih chuak a si.
/ : : I : : / : : I : : /
5. Veih kua
Medium pahnih karlak cio ah veihtling pahnih cio chiah in bartung paak karlak cio duahmah cu kutveih pakua cio ah tthen an si. kut veihning cu
/ : : I : : I : : /
6. Veih hleihnih
Medium pathum karlak ah veihtling pahnih cio chiah in bartung paak karlak duahmah cu kutveih pahleihnih cio ah tthen an si. Veih ning cu veih thum letli a si.
|| : : I : : I : : I : : ||
|| : : I : : I : : I : : ||
Hngalhawk: Veih ruk, Veih kua le veih hleihnih cu veih thum a rang taktak in sakmi phun lawng an si i, veih thum rang ti awk men khi an si. Veih komh in sakning a um i, cu kong cu Rhythm ah a um tthan te lai.
III. RHYTHMS
Rhythm timi cu kut veihtling pakhat duahmah pehthluahmah i a ummi cu, lak cawh in maw, a tthen tete in maw, hman an si tik i hlacaang chuak ah a hung cangmi khi chimduhmi a si. Cu caah cu ningcang zulh in, kut veihtling pakhat tete cio cu tthen tthan an si i, cu tthenning cu Rhythm a hun si tertu a si.
Cu tthennak ahcun –
(1) Veih cheu = · (Half beat sign)
(2) Veih chin = , (Quarter beat sign)
(3) Veih komh = ‘ ‘ ‘ (Compound beat sign, “Ritla cu hman an si”)
Cawnnak (1) (Veih cheu)
Veih hnih
/ d1 . d1 : t . t / l . l : s . s / f . f : m . m / r . r : d . d /
Kutveih pakhat chungah aa tluk tein, note pahnih duahmah an um. Aa tluk tein sak an si ti hi hngalh awk biapi cu a si. Kutveih tu cu caan hmaan tein veih thluahmah a si ko lai.
Veih thum
/ d1 . d1 : t . t : l . l / s . s : f . f : m . m / r . r : d . d : - /
Veih li
/ d1 . d1 : t . t I l . l : s . s / f . f : m . m I r . r : d . d /
Cawnnak (2) (Veih komh ritla = triplet)
Kut veihtling pakhat chungah aa tlukmi note pathum komhning a si.
Veih 2
/ d1 ‘ d1 ‘ d1 : t ‘ t ‘ t / l ‘ l ‘ l : s ‘ s ‘ s / f ‘ f ‘ f : m ‘ m ‘ m /
Veih 3
/ d1 ‘ d1 ‘ d1 : t ‘ t ‘ t : l ‘ l ‘ l / s ‘ s ‘ s : f ‘ f ‘ f : m ‘ m ‘ m /
Veih 4
/ d1 ‘ d1 ‘ d1 : t ‘ t ‘ t I l ‘ l ‘ l : s ‘ s ‘ s / f ‘ f ‘ f : m ‘ m ‘ m
I r ‘ r ‘ r : d ‘ d ‘ d /
Compound common time (Veih komh fawi)
Veih 6 veih 2 komh (Compound double time)
/ d1 : d1 : d1 I t : t : t / l : l : l I s : s : s /
f : f : f I m : m : m
Veih 9 veih 3 komh (Compound triple time)
/ d 1 : d 1 : d 1 I t : t : t I l : l : l / s : s : s I f : f : f I m : m : m /
Veih 12 veih 4 komh (Compound quadruple time)
/ d1 : d1 : d1 I t : t : t I l : l : l I s : s : s / f : f : f I m : m : m I r : r : r I d : d : d /
Cawnnak (3) (Veih cheuchin)
Kut veihtling pakhat chungah aa tlukmi pali an um.
Veih 2
/ d1 , d1 . d1 , d1 : t , t . t , t / l , l . l , l : s , s . s , s
Veih 3
/ d1 , d1 . d1 , d1 : t , t . t , t : l , l . l , l / s , s . s , s : f , f . f , f : m , m . m , m /
Veih 4
/ d1 , d1 . d1 , d1 : t , t . t , t I l , l . l , l : s , s . s , s / f , f . f , f : m , m . m , m
I r , r. r, r : d , d . d, d /
Cawnnak (4) (Veih cheu thluai, Veih cheu phih)
Veih li lawng in fianter le cawn a si lai.
Veih cheu thluai
/ d1 . d1 : t I t . t : - . l / l : - . s I s . s : - . f
/ d1 , d1 . - : t , t . - I l, l . - : s , s . - / f , f . - : m , m . - I r , r . - : - /
Veih cheu phih
/ d1 . d1 : . t I t . t : - . l / l : - . s I s . s : - . f
/ d1 , d1 . : t , t . I l , l . : s , s . / f , f . : m , m . I r , r . : d , d . /
Cawnnak (5) (Veih cheu thawk)
. m : m . f / s : - I - . s : s . s / l : - I - . t : t . t / d’ : -
Cawnnak (6) (Veih cheu thawk = Half beat syncopation)
Aw thluai
/ .d1 : - . t I - .l : - . s / - .f : - .m I - .r : - .d /
Kutveih a donghlai te duahmah ah note cu sak ding.
Aw phih
/ . d1 : . t I . l : . s / . f : . m I . r : . d /
Cawnnak (7) (Veih cheuchin thawk = Quarter beat syncopation)
/ . d1 , d1 : - . t , t I - . l , l : - . s , s / - . f , f : - . m , m I - . r , r : - /
/ . d1 , d1 : . t , t I . l , l : . s , s / . f , f : . m , m I . r , r :
Kutveih a donghlai teah note pahnih komh lengmang sak ding.
Cawnnak (8) (Veih cheuchin thawk)
. m , m : m . f / s : - I - . s , s : s . s / l : - I - : - /
Kutveih donghlai te-ah note pahnih sak ding.
. s , s / s . s : . m , m I m . m : . r , r / r . r : . d , d I d , d : - /
Cheuchin cheubang (Quarter beat compound)
Veih cheuchin komh sakning cu hi rhythm cawnnak 3 ah khan a um cang i, pali komh lakah a hramthawk pahnih lawng komh le a hrianglei pahnih lawng komh cu cawnnak 4, 7 le 8 ah an itel cang. Cucaah a taang rihmi komhning cu a tanglei bangin an si.
Veih cheuchin Code number Fianternak
cheubang
d , d . d , d : 1 2 3 4 pali tling komh
d , d . d : 1 2 3 - palinak telhlo
d , d . ,d : 1 2 - 4 pathumnak telhlo
d . d , d : 1 - 3 4 pahnihnak telhlo
d . , d : 1 - - 4 pahnihnak le pathumnak telhlo
,d . d : - 2 3 - pakhatnak le palinak telhlo
,d . d , d : - 2 3 4 pakhatnak telhlo
Hngalh awk : Telh lomi note a si loah code lawngin chim i, kaa in sak lo ding a si.
Cawnnak (9) ( 1 2 3 - )
1 2 3 – : 1 2 3 – I 1 2 3 – : 1 2 3 = code
d , d .d : d , d . d I d , d . d : d , d . d = note
“ 4 ” cu lungchung in sak ding.
Cawnnak (10) ( 1 2 - 4 )
1 2 – 4 : 1 2 – 4 I1 2 – 4 : 1 2 – 4 = code
d ,d . , d :d ,d . , d ld ,d . , d : d ,d . , d = note
“ 3 ” cu lungchung in sak ding.
Cawnnak (11) ( 1 – 3 4 )
1 - 3 4 : 1 - 3 4 I 1 - 3 4 : 1 - 3 4 = code
d , .d , d :d , . d , d I d , .d , d : d , . d , d = note
“ 2 ” cu lungchungin sak ding.
Cawnnak (12) ( 1 - - 4 )
1 - - 4 : 1 - - 4 I 1 - - 4 : 1 - - 4 = code
d , , d : d , , d I d , , d : d , , d = note
Hi sakning hi mitampi nih veihcheu sakin an saksual tawn. Veihcheu a si lo, cheuchin cheubang a si kha hngalh a hau. “2” le “3” cu lungchung in sak ding.
Cawnnak (13) ( - 2 3 - )
- 2 3 - : - 2 3 - I - 2 3 - : - 2 3 - = code
, d . d , : , d . d , I , d . d , : , d . d , = note
Cawnnak 7 le 8 he aa khat in saksual a fawi, an i lawh lonak cu fiangdeuh in hngalh ahau. Afawinakbik ruahning cu – cawnnak 9 chung ta kha pakhatnak hrelh in sak ahcun atu i hi a si. “1”le “4” cu lungchung in sak ding khi asi.
Cawnnak (14) ( - 2 3 4)
- 2 3 4 : - 2 3 4 I - 2 3 4 : - 2 3 4 = code
, d . d , d : , d . d , d I , d . d , d : , d . d , d = note
Cawnnak 9 he alettalam in aummi asi. “1” cu lungchung in sak ding.
Rithum tla cheubang (Triplet compound)
Rithum tla sakning cu cawnnak 2 ah fianter cangmi kha a si. Atu cu a cheubang in sakning kha cawn a hauh caah fianter tthanmi a si.
d ‘d ‘ d : triplet tling
d ‘ – ‘d : A laifang aw thluai
d ‘ ‘d : A laifang aw phih
‘ d ‘d : Pakhatnak cu lungchung in sak in pahnihnak le pathumnak hei komh.
d ‘ d ‘ - : pathumnak cu aw thluai in sak ding.
d ‘ d ‘ : pathumnak cu aw phih in sak ding.
Cawnnak (15)
Aw thluai Aw phih
1 - 3 : 1 - 3 I 1 - 3 : 1 - 3 / 1 - 3 : 1 - 3 I 1 – 3 : 1 - 3
d ‘- ‘d : d ‘- ‘ d I d ‘- ‘d : d ‘- ‘d / d ‘ ‘ d : d ‘ ‘ d I d ‘ ‘ d : d ‘ ‘d
“2” cu lungchung lawngin sak ding.
Cawn nak (16)
Aw thluai Aw phih
- 2 3 : - 2 3 I - 2 3 : - 2 3 - 2 3 : - 2 3 I - 2 3 : - 2 3
- ‘ d ‘ d : - ‘ d ‘ d I - ‘d ‘ d : - ‘ d ‘d ‘d ‘ d : ‘d ‘ d I ‘d ‘d : ‘d ‘d
“1” cu lungchung lawngin sak ding. Kutveih a laifang hrawngah note pahnih cu sak ding.
Cawnnak (17)
Aw thluai Aw phih
1 2 - : 1 2 - I 1 2 - : 1 2 - 1 2 - : 1 2 - I 1 2 - : 1 2 - /
d ‘d ‘- : d ‘d ‘- I d ‘d ‘- : d ‘d ‘ - d ‘d ‘ : d ‘ d ‘ d ‘ d ‘ : d ‘d ‘ /
“3” cu lungchung lawngin sak ding. Kutveih thawk sinah note pahnih cu kutveih laifang tiang sak ding.
Plain Chant (Veih luat)
Note phunkhat te chungah biafang tampi tawi termi hla caang tete cu an si i, zeibantuk hlaveih phun poh ah telh khawhmi a si. Veihhnih chung khumh a si ahcun, veihhnih khan in duhsah taktak in, a biazat in ruahpiak ding khi a si i, rhythm in a luatmi veih luat cu a si. Note cu syllable ningin, a ngan in ttial a si.
DOH / d : m . r / d : - /
Bawipa cu thangtthat ko u , thang tthat ko u
Chant Veih 2
Note cafang ngan zong in ttial a si ve .
D / d : m . r I d : - /
Bawipa cu thangtthat ko u Thang tthat ko u,
Cawnnak (18)
A sakning cu, Note Doh aw in a biafang tete cu biachim bangkhin na siarem ningin na sak lai. Cun a zaceu in na vun thluai ta lai i, veihhnih ahcun kut veihning tein na sak lai. Abiana ah, Bawipa cu thangtthat ko u ------ Thang : tthat ko u
ti-in sak a si hnga. Veih 4 he hman ttimi a si ahcun heipeh ding khi a si ko.
Cawnnak (19)
RC hla cheukhat ahcun veih dang telh loin chant rumro lawng in sak a si.
DOH
RAY
ME
Vancung i aum kan Pa------
Na min upatnak
um ko seh --------
Na pennak
tlung cang
ko seh -------
Cawnnak (20)
Bartung phir aumnak zawn hlacaang hi, chant bangkhan saudeuh thluai piak asi ve.
: d / d : t / l, : s / d : r m // (saudeuh thluai)
thlua chuah a 1kan pe tu Pa thian
Hlacaang donghnak zawn i aum belte ahcun duh ahcun thluai lo zong asi kho ve.
IV. MODULATION (Key thlak)
Key pakhat bunhciami hla cu key dangah heipeh in thlen le sakning asi i, Key thlen tikah Key lakpiak hau ti loin, aniam san aa tlukmi note pahnih cu thon asi, (s,) saw niam cungah (r) tiah aa tialmi cu (s,) in sa law, (s,) cungah dir in heipeh tinak a si.
Cawnnak (1)
Key C f . F
d : r l m : f d r : m I f : S d’ C . t
N. B – f aw in d cu sak i heipeh colh, cun s aw in d 1 cu sak a si.
Hneksaknak: Khrifa hlabu No. 11, 84, le 144 sak ding.
Hngalhawk: Modulation hi phun tampi an um i, atu hi cu a fawibik lawng asi.
V. RESTRICTIONS (Rikhiah)
Restrictions timi cu hlasak tikah zulhawk rikhiahmi tete ansi i, hmannak a tamdeuhmi lawng langhter ansi.
Time (Khul)
Grave = a nuar khawhchung in (M-40 hrawng)
Largo = a nuar ngai in (M-44 hrawng)
Larghetto = largo nak tlawmte rang (M-50 hrawng)
Adagio = a nuar (M-55 hrawng)
Andante = a nuarnawn in (M-60 hrawng)
Andantino = andante nak tlawmte rang (M-65 hrawng)
Moderato = a zaaceu (M-80 hrawng)
Allegro = a rangnawn in (M-112 hrawng)
Allegretto = allegro nak in rangdeuh (M-120 hrawng)
Presto = a rangngai in (M-138 hrawng)
Prestissimo= a ran khawh chungin (M-176 hrawng)
Vivace = allegretto he an i khat
Hngalh awk: “M” timi cu khul tahnak seh “Metronome” tinak asi i, minit (Minute) pakhat veih cuzat umseh ti langhternak asi. Aa laklawhmi tu cu hei damhpiak chawm ahau. Metronome aum belte ahcun, cu ningcang te cun sak asi ko.
rit = ritardando (hngalset lo in vunnuarh)
rall = rallentando (hei nuarhter thliahmah)
adlib = adlibitum (luat tein, na duhning in)
a tem = a tempo (caan hman tein)
D.C = Dacapo (a hram in satthan)
D.S = Dalsegno (Segno ri in satthan ($))
Fine = ngol cang (a zacang tinak a si)
Voice or Pitch (Aw)
f = forte = thang pi-in
f f = fortissimo = thang chin in
f f f = fortississimo= a thankhawhchung in
p = piano = new tein, din tein
pp = pianissimo = nemchin in, dinchin in
ppp = pianississimo = a nem / a dinkhawchung in
fp = forte piano = a thang le a din cawh
pf = piano forte = a din le a thang cawh
Cresc = Crescendo = hun thanter duak
Dim = Diminuendo = vun dinter duak
Decresc = Dicrescando = Dim he aa khat
swell = Cresc le Dim cawh
rinf = reinforce = hmual in awchuah
mf = mezzoforte = thangtuk loin
mp = mezzopiano = dintuk loin
leg = legato = naal te-in
VI. SIGNS & SYMBLOS LE COMPASS OF VOICE
(Hmahthahnak) (Minung aw ri khiah)
Hlasak tikah zulhawk muisam tete cu hmahthahnak muisam in langhter a si.
= Slur = aw ngerhnak : d . r I m
= Pause = Kutveih dirternak
/ = Dash = Aw bulternak = : d’
∙ = Dot = Aw bulternak = : d .
= Crescendo = Aw thanternak
= Decrescendo = Aw dinternak
= Swell = Aw thang, aw din cawhnak
= Accent = Hmualngei in aw chuah
) = Breath mark = Thaw dawpnak zawn
:S: = Segno = the sign = kirnak ri hmahthahnak
……. = Choice = Duh ah slur khan, duh ah note pakhat in, duh ah slur lo, note dang cio sak khawhnak
/ = Single bar = Bartung paak, hlaveih tthennak caah hmanmi kha asi.
// = Double bar = Bartung phir, hlacaang donghnak ah hmanmi a si, h . laveih caah a si lo.
I = Medium bar = Alaifang ah chiahmi bartung tawite, hlaveih tthennak
: = Whole beat sign = Veih tling
. = Half beat sign = Veih cheu
, = Quarter beat sign = Veih cheuchin
‘ = Compound beat sign = Ritla
Ending = / (1) / (2) /
= pakhatnak kulhchungin segno a si lo-ah ahram ah kirin nolh ;pakhatnak kulhchung cu lanh in pahnihnak ah heipeh in sak ding.
du = 2 (duet) = aw phunhnih komh
3= = 3 (trio) = aw phunthum komh
4tte = Quartette = aw phunli komh
= Brace = aw phun komh hmahthanak
Compass of Voice(Minung aw ri khiah)
Key Bass& Alto + Soprano & Tenor
C f, – r1 + d – s1
Db m, – de1 + t, – fe1
D ma, – d1 + ta, – f 1
Eb r, – t + l, – m1
E ra, – ta + la, – r1
F d, – l + s, – ra1
Gb t2 – la + ba, – d1
G ta2 – s + f, – t
Ab l2 – ba + m, – ta
A la21 – f + ma, – l
Bb s2 – m + r, – la
B ba2 – ma + ra, – s
Theihawk: Minung aw ri khiah hi hla phuah tik ah bawm tu asi bik.
B. PRAISE & WORSHIP HRUAINING CAWNNAK
BIAHMAITTHI
Ramdang (US) kan phak tikah thil tampi aa thlengmi lak ah Pathian kan biakning zong aa tel ve, abik in Praise & Worship leiah. Praise & Worship hi chantiluan ning asi ti khawh asi. Cucaah, hman pah, cawn pah cio asi. Ttha tein tuah khawhnak ding ahcun biatak tein i timh tuah ahau i thil tampi cawn aherh. Praise & Worship cu mipi le Pathian i tonnak caan asi caah hruaitu hi nan biapi bik. Ziah tiahcun, nangmah—hruaitu—le Pathian nan iton hmasat lo ahcun mipi hruai khawh ding cu ruahchanawk aum ti lo. Cucaahcun, hruaitu pumpak i pekchanh hi abipi hringhran. Praise (Thangtthat) le Worship (Biak) timi hi von zoh ta tuah u sih.
Biakam hlun hi Hebrew in ttialmi asi i Hebrew holh in “Praise” sullam hna cu hihi an si: Yadah cu “kut samh,” Halal cu “mihrut bantuk in lawmh,” Shabach cu “au” tinak ansi. Biakam thar ttialnak Greek in “Thangtthat” ti sullam hna cu, Aineo “Pathian thangtthat,” Ainesis “lawmhnak chim,” le Epaineo “cawisaan” hna hi ansi.
“Worship” (Biak) ti hi Hebrew cun Shacha “hmai tanglei zoh,” Yadah “kut samh,” le Barak “lu i khun” hna hi ansi. Greek in “Worship” sullam hna cu Eusebeo “Pathian ca pumpek,” le Ethelothreskeia “mah lungtho te biak” tihi ansi. Hi Greek le Hebrew holh in Praise & Worship sullam taktak cu Pathian kan biak le kan thangtthat ticu Amah he kan umtti silole naih tein kan um tinak khi asi ko. Cu tikah kan mah le kan siarem ning cio in kan biak i kan thangtthat cu abiapi hringhran.
Hi Praise & Worship hruaining cawnnak caah hin atam bik ka hmanmi cu Dough & Tami Flather ttialmi The Praise and Worship Team Instant Tune-up le The Worship Leader’s Handbook, Tom Kraeuter ttiami hna ansi. Culengah, internet in ca le video siseh, US ramchung ummi Khrihfabu—Lai, Mirang, le Minak Khrihfabu tbt—ah hmuh tonmi vialte komh chih in laak ansi. Pathian biak le thangtthat tikah “an nih tuah ning ahman, hman lo” ti asi lo i abiapi bikmi cu Pathian he kan i ton hi asi. Mipi le Pathian an i ton khawhnak cu nangmah—Praise & Worship hruaitu—kut ah aum.
I. PRAISE & WORSHIP I TIMHTUAHNAK
Choir caah zarhkhat ah sml 2 hrawng caan kan pek i minute 3-5 kan sak ah adih. Praise & Worship (P&W) hi minute 15 hrawng Zarhpi ah kan sa nain acaan kan pekmi hi Choir zat asi tawn lo. Choir caan tlawm deuh pek ding ti si loin P&W caan tam deuh pek ahau tinak tu asi. P&W caan kan i timhtuah tikah a kan bawmtu ding pawl ka von ttial hna lai.
1. Thlacam: Hihi kan i timhtuah lio hrimhrim tein abiapi bik asi. Tuzarh caah P&W na timh le cangka thlacamnak in thawk hi abiapi hringhran. Thla na cam deuh paoh ahcun Pathian nih an umpi deuh kha naa fiang lai.
2. Hla thim: Hla thim hi P&W hruaitu nih biatak tein caan lak i tuaktaan ahau. Hla rang le hla nuar, Mirang hla le Lai hla or Kawl hla, Khrihfabu ah ngeihchiat le lunglawmh caan um tikah cu he aa tlakmi hla tbt in thlacamnak te he thim ahau. Minunnak thlen na duh ahcun fawi tein i timh ding na si lo i, caan le thazaang tampi na pek ahau lai.
Cun, nan hla ngeihmi vialte kha ttha tein cazin tuah i cu ni ah cucu kan sa cang, hi ni ah hihi kan sa lai tiah felfai tein nan i chiah cia dih ahau. Cucu ttha te i timhlamh—Pathian thluachuahmi—cu asi.
3. Cawn chung: P&W hla ahmun ah nan cawn hlanah “tuzarh cu hi hla kan cawng hna lai, rak ngai chung cio uh” tiah atum tu he asa tu vialte he theih ter chung ding asi; P&W team group email in tuah ah attha bik. Hi ti na tuah ahcun nan cawn tikah caan tampi laak nan hau lai lo. Hi hla hi vuai cikcek in inn ah na ngeih ta le na cawn ta ahau.
4. Caan hmaan: P&W cawn ding nan timi caan ah hmaan tein phak aherh. Cun, aherhmi thilri le ringawn vialte tling tein chiah cia i thawk colh abiapi.
5. Hla fawi in thawk: Thla hmunkhat teah cam tti hnu ah afawi bikmi hla in cawn thawk ding asi. Ziah tiahcun Kawl nih “asah kawng hmah a hnawng te chia” anti khi asi; kan thiammi in kan thawk ahcun ataangmi zongah “kan thiam ko” ti ruahnak nih akan kal ter khawh. Cun, adonghnak zongah nan thiammi hla in dongh ter uh ziahtiahcun thiamlomi in dongh ter mi nih khin “kan thiam lo” tiah mi ruahning (psycho) ader ter.
6. I biatak aherh: Cawnnak asi ko zongah biatak tein cawn aherh. Pumh tikah hla le hla kar lak ah biachim ding tbt tiang khin a dikthlir in cawn ahau. Cun, Mic tlaih ning le biakinn ah dir te ning ding tiang hmanh khin cawn dih ding asi. Zei tikhmanh ah tlasulsal in P&W cawn lo ding asi.
7. Thapek: Hla nan cawn tikah athiam zong nan um lai, thiamlo zong nan um lai. Awttha nan um lai i awttha setsai lo zong nan um lai. Hruaitu nih an chambaunak kha nem tein remh pah in thapek (encourage) peng ding asi. Cu thapeknak nihcun an tthanchonak achuah pi lai. “Na thiam lo tuk” na ti sual hna ahcun cu nu, cu pa cu na hloh cikcek asi. Cun, pumpak in an palhnak kha sawh hlah; an palh zongah an min chim lo in “kha kaa zawn te kha kan thiam deuh lo, hi ti deuh hin siseh” tiah neem tein ahuap in chim ding asi.
8. Musician pawl: P&W tthatnak ding ahcun atumtu pawl hi nan biapi taktak. Tumtu pawl nih kan theih awk abiapi ngaingaimi cu hla kan tum tikah kan ngeihmi vialte tum dih peng lo ding hi asi. Kan hmanmi ringawn vialte caang khatnak in adongnak chorus tiang kan tum pengminak in mi asimh deuhmi cu Lai lei i bisakut atung le aphei lei in chuanmi ei pengmi lawng khi asi. Piano lawng tum caan, guitar lawng tum caan, drum lawng tum caan tbt khin tthen ahau. Cu lo ahcun, ngeih huam ding asi lo (It’s boring). Cun, zulh ding afawi bik phung cu hla caang ah music 85% thang in tum i Chorus ah 100% tum hi asi. Cu lengah, key zong hi thlen awk ttha mi hla paoh cu thlen ding ansi (modulation); cu nihcun mi lung aluh ter deuh suaumau.
Cawnnak nan tum ah siseh, mipi nan hruai hna i nan tum tikah siseh concert tumi zeitikhmanh ah tum lo ding abiapi. Na ruah ning, na tumning le na lungput hrimhrim ah na mipi le Pathian an i ton khawhnak kha abiapi ah chiah ding asi. Na thiamnak hmuhsak caan asilo; Pathian thangtthat caan asi. P&W hruaitu nasi ve hi theih peng ding asi.
Theihawk: Atumtu pawl hi Khrihfabu hme ahcun thimnak ah buai asi lem lo; a thiammi nih tum asi. Sihmanhsehlaw, Khrihfabu ngan deuh ahcun athiam mi le a felmi tiin thim aherh caan aum tawn. Ho paoh nih athiam i afelmi cu duh dih asi. Sinain, thim ding sisehlaw, kei nihcun, afelmi, rinhchanh awktlakmi kaa thim deuh lai. Ziah tiahcun, tlafulfal i thil tuahnak cun biatak tein aa zuammi hi Pathian nih thlua a chuah lai tiah ka zumh.
9. Teimaknak: Tuzarh P&W nan itimhtuah kaa tein nan cawn dih i a donghnak thla nan cam tiang tei nan makmi hi alak asi hrimhrim lo. Nan huam ti lo bu nan i hnekmi te le nan re theih tuk hnu i zaanghlei nan cawimi te khi Pathian nih thluachuah apek hrimhrim tiah ka zumh. Cucu, na nunnak nih na ton ve ko lai.
II. HMAILEI IN HRUAI HLAN TIMHTUAHNAK
Aroh hlanah na Khrihfabu Pathian he i tong ding in na hruai cang hna lai, acungah na kai dengmang cang. Cu caan zong ahcun nan lungput le nan i timhtuah ning cu atang lei bantuk hin si izuam uh.
1. Thlacam: Hmailei in hla nan hruai hna hlanah atum tu, sehtlai tu, PowerPoint tlaitu, asa tu le adangdang P&W ah rian ngeitu vialte hmun khat teah thlacam tti aherh. Cu lengah, pumpak in thla rak cam cio zong abiapi taktak. P&W cu thlarau lei asi caah kan sining vialte Amah Pathian sin upnak in abiapi deuhmi aum lo.
2. Tuanah phak ding: Pumh thawk hlan in tuan deuh tein P&W team nan i ready cang ahau. Nan ringawn vialte a key remh dih ding, nan mic vialte ready tein chiah ding, nan sak ding hla vialte ready tein chiah dih ding le adang aherhmi vialte ready te chiah dih cia ding hi abiapi taktak. Cu vialte tlamtlinnak ding caah rian ngeitu bik cu P&W leader—nangmah—na si.
3. Set tlaitu: Khrihfabu cheukhat ahcun aduh paoh nih seh an tthing; an palh ngaingai. Set cu pakhat te nih tlai seh—music tumlomi nih. Cu nu/pa asi khawh lo caan ah achaang khotu pakhat zong chiah ah attha. Mi tamtuk nih set an tlaih tikah, a rawk tawn. Cucu kawl nih, “saya mia yin tinbaw piat de” anti.
4. Thil hrukeih ning: Hi kong hi cu chim hau zong asi lem lo nain abiapit caah ka telh chih. Nu nih tawi tuk le langtukmi thil i hruk lo ding. Pa zong zoh dawh tein i hruk ding. (Cun, bawngbi zit hrenh philh bak lo ding J.) Atawinak chim ahcun, nan hruaimi mipi hna Pathian an thangtthatnak le biaknak kha na thil fenheihmi nih hna hnawh ter bak lo ding kha asi ko.
5. Din/ei (lo) ding: Cheukhat pawl cu ka dang a caar anti i tikik taktak din an hmang; asi lo. Innchung ti (room temperature water) din ding asi. Cun, juice le adangdang din lo ding abiapi. Cu lo ahcun na awkaa (vocal chord) kha na dinmi nih athah ter. Soda din zong hrial ding asi; thli (gas) lawng achuahpi. Cekcek, kuunya, mutthai tbt pawl cu chim hau lo.
6. Lungput: Acung na kai hlan i na lungput cu, zeitindah ka mipi hna hi Pathian he kaa tonter khawh hna lai tihi asi ding asi. Nangmah pumpak kong ah buai ding asi lo. Minung kan si bantuk in achel caan ahcun Pathian thangtthat kan huam lo caan aum tawn. Cu bantuk caan zong ahcun na lungput cu “nihin cu Pathian thangtthat le biak ka huam lo nain, thil dang aherhmi kan tuah hmanh ah pei kaa hnek cu; Pathian caahcun kaa hne hrimhrim lai” tihi siseh.
7. Thawpi chuah: Pathian hmai le mipi hmai dir hi ahar ngai. Irel deuh she ti na duh ahcun na thaw kha fak piin na ka in dawp law na tai tiang von phak ter law na hnar in chuah ter tthan (atu von tuah chun colh hmanh). Apummi viate hmuh ding le theih ding tu cun tuah hlah. Ttha tein nan hla nan cawn i biatak tein thla na cam ahcun thawpi chuah ahau tuk lai lo. Na thingphang hlah; Pathian nih Amah rian na ttuan paoh ahcun an umpi peng kha philh hlah. Na ti khawh ko lai! Good luck!
III. HRUAI LIO AH
A caan aphan! Suimilam tam lak te caan nan pek, nan cawng, nan i timtuah. Cu vialte cu Pathian caah chuah dih le bungh dih cikcek caan asi. Naa timhtuahnak cu Pathian nih alak asi ter hrimhrim lai lo.
1. Thlacam: Atu cu hmuhsak caan (show time) asi cang! Nan Khrihfabu ah pumh thawk hlan in P&W nan thawk ahcun Bible rel le thlacamnak in thawk ding asi lai. Cu lengah, nangmah pumpak hrimhrim na lungchung tein thlacam peng ding asi. Thla na cam tik tuah, ichuahsual lo ding ti si ti loin “ka mipi Pathian sinah ka hruai khawh hnanak lai” ti hi asi ding asi.
2. Mi nawl lo awk: “Ni hin cu kan hla kan cawng manh lo i kan palh sual ahcun kan ngaithiam te ko u” ti phunphai zeitikhmanh ah ahman hman lo ding asi. Na sak lai i na palh zong asi kho men, na palh lo zong asi kho men. Bia i thiam ter ahau lo. Ralttha te tuin sa ko. (Hihi P&W ca lawng si loin mi hmai i thil tuahmi paoh ca zongah asi).
3. Mirh (Smile J): Na mirh ahcun na Khrihfabu an mirh ve! Zingtho ka mithmai i ngeih citcet lai cih. Na haa haam citcet lai cih; Pathian le mipi zeirello asi lengah na santlaih lonak zapi hmai ah naa langh asi.
4. Awchuah ning: Pathian thangtthat le biak asi caah adang concert hlasak bantuk in hlasak lo ding abiapi. Chim duhmi cu na aw sattal thoh hlah, na sining aw (original voice) tein sa koh. Cun, hawi le he nan sak ahcun awther lo izuam (no vibrato); cu nihcun zapi aw kha aa dawh ter.
5. Mic hman ning: Na mic tlaih ning sattal thoh hlah; concert asi lo hih! Na hmur in na mic kha hlat tuk ah chia hlah, naih tuk zongah chia fawn hlah (mic ei hlah). Chin Khrihfabu tampi ahcun mi tam nawn nih P&W hruai asi tikah, kan mic khi ho hmanh nih hmang set loin kan chiah sawhsawh; asi ding asi lo. Mic cu hman ding asi i aherh ahcun mah le caan tiin (take turn) hman ding asi. Hman awk ah cawkmi le chiahmi hman lo cu apam tuk.
6. Hla karlak ah: Thlithi (dead air) ti cu hla le hla kar lakah music zong um lo, bia zong chim lo daidup um khi asi. Thlithi hi aum in um ter lo ding asi. P&W hruaitu nih hla pakhat le khat kar lakah music adih le cangka in bia chim aherh. Bia dangpi chim khawh lo hmanhah nan sak ding hlabia tal cu rel aherh. Thlithi um ter hrimhrim hlah. Cun, hla fungkhat chung zongah music lawng tum caan ah thlacam le Bible relnak zong tenh khawh asi. Hi pawl hi laakhruak in tuah awk asi lai lo; I cawn cia dih ahau. Hi bantuk biachim le thlacam telh ding ahcun P&W hruaitu hi upa deuh nih telpi ah attha, ziah tiahcun mino nihcun an ngamh ttheu tawn lo. Upa deuh cu chim lo aherh ahcun tar zong nih hruai ding asi ko.
7. Umtu thlen: Khrihfabu tam biknih sak ning ahcun hlarang in thawk i hla nuar in dongh ter hi asi. Cu ti tuah tikah hla rang sak caan ah kut bengh, kut thlir le i hninh chih te hna pawl khi tuah ah attha. Cun, hla nuar ah aa von i thlen ahcun kan hla aa thlen bantuk in kan umtu zong thlen ve aherh; dai deuh tein Pathian biak le thangtthatnak ah thlen ding asi.
8. Umtu ning: Abik in Baptist pawl hi dai tein hla kan sa. Cucaahcun Khrihfabu cheukhat pawl nih an thlarau lo an kan ti tawnnak asi. Pathian biak timi cu mah le siarem ning biak hi abiapi bik. Kutsamh apoinak aum lo, kut bengh apoi lo. Cun, laam zong—na pawng ummi pawl hna na hnawh hna lo ahcun—apoi lo. Tthut buin biak le thangtthat zong apoi lo. Zei ti na va um pek zongah Pathian he nan iton kha abiapi bik. Amah na thangtthat le na biak kha abiapi bikmi cu asi ko. “Hi ti ka um ahcun mi nih an ka nih sual lai” ti na phan ahcun cucu ka biak tiah na timi Pathian nak in mi na zah deuh hna tinak asi caah adik lo. Na zohmi cu Pathian mithmai tu kha siseh.
9. Hlasak ning: Micheu khat cu hlasang an sak tikah van an i coh; a hmaan lo. Van na coh ahcun na awkaa (vocal chord) angawi i na aw ttha tein achuak kho lo. Tha laak tikah ttang in siloin paw (belly) in tha laak awk asi. Na aw hi hla caang (verse) ahcun 85% thang in sak i nolhnak (chorus) ahcun 100% in sak ah attha.
10. Hla thar: Sak ballomi hla thar cu zeitikhmanhah P&W caan ah sak pi lo ding asi lai; ziahtiahcun an thiam lomi hla cu Pathian thangtthatnak le Pathian biaknak caah an hmang kho lo. Hla thar cawn cu abiapit taktak ve caah caan dang te tu lak in cawn ding asi. Abiana ah, pumh hlan deuh teah tbt.
11. P&W hruaitu rian pahnih: P&W hruaitu pakhat i na rian cu na mipi Pathian he i tonter asi. Cucaah, na mipi nih an kut thlir hnaseh ti na duh ahcun nangmah nih ralttha tein na thlir ahau. An kut beng hnaseh na ti ahcun ralttha tein na bengh aherh. Ralttha tein Pathian thangtthat hnaseh ti na duh ahcun ralttha tein na thangtthat ahau. Cun, lungtakte le biatak tein Pathian bia in thangtthat hnaseh ti na duh hna ahcun, nangmah hrimhrim naa lungtak le naa biatak hrimhrim aherh. Nangmah le Pathian nan i ton hmasat aherh zia hi philh hrimhrim hlah; Cu lo ahcun mipi le Pathian naa tonter kho hna lai lo.
P&W hruaitu cheukhat cu Pathian thangtthat duh ah hla an sa, an hruai ko hna nain cheu khat pawl cu mi hmai chuah duhah asami an um pah ve tawn. Hihi atuah in tuah lo ding asi. Cu bantuk P&W hruaitu nasi sual ahcun na lung naa thlen zawkzawk ahau; na thlen lo ahcun P&W na hruai hna loah attha deuh. Thla tu fak piin cam law Pathian nih na lung an thlen te ko lai. Cun, cheu khat P&W hruaitu pawl cu mipi an hruai hna tikah, an mah nih Pathian thangtthat cu an tlolh lo nain an lan sual tawn, hruaitu ansi an i philh sual tawn i mipi hruai an tlolh tawn hna. Pathiang thangtthattu na si bantuk in mipi hruaitu na si chih zong philh awk attha lo.
IV. HRUAI DIH HNUAH
Pulpit cung in mipi na hruai dih hna hnu zong ah P&W hruaitu na rian cu adih nemmam rih lo, atam hmanh atam chin. Hruai dih hna hnu i tuah ding pawl hi P&W ttha te le nuam tein akal khawh pengnak ding ahcun abiapi hringhran.
1. Thlacam: I timhtuahnak in hruai dih hnu tiang zongah abiapi bikmi cu thlacamnak asi ka timi hi “thlacam” cu abiapit bik taktak caah asi. Na hruai dih hnu hna na thlacam ding cu Pathian sin lawmhnak biachim le nan tuahmi vialte Pathian nih thlua achuah i zumtu hna nitin nunnak lam hruaitu asinak hnga le aciah cikcek hnanak lai caah asi.
2. I Theihtthannak (feedback): Zei thil kan tuah paoh ah kan tuahmi achiat le tthat i theihnak ding ahcun i theihtthannak (feedback) tuah ahau. Cucu P&W zongah abiapi taktak. Nan hruaimi mipi nih an hmuhning theih abiapi i theih nan duh ahcun tuah khawhmi thil 2 cu, an hmuh ning tein an chim hnga dingmi nan hawi silole lihchimlomi pakhat khat hal le mipi sinah zohtthan (survey tuah) asi.
Zapi sinah zohtthan (survey) tuahnak ah hman khawhmi biahalnak cheukhat cu atang lei bantuk hin ansi:
a. Kan P&W hi atlangpi in zeitin dah na ruah? Attha, ttha lo, ka thei lo.
b. Hla fung zeizat sak dah a zat? Fung4, f-3, f-2 le f-1
c. Zei hla na sak ahdah naa nuamh bik? Kawl, Lai silole Mirang.
d. Kan music athan le adin zei dah alawh? Thangtuk, za ko, din tuk
e. Zei bantuk hla sak dah na duh bik? Hla rang, hla nuar, aza bak, cawh
f. P&W team nih atu kan in hruai hnanak ttha deuh hin NANGMAH nih na kan hruai kho hnga maw? Hruai kho, hruai kho hlah or thei lo.
g. Zeitindah P&W hi ttha deuh in kan ihruai khawh lai?
3. Video: Kan mah le kan mah video chung i hmuh hi zoh i ngaih zong asi pah bantuk in ttih zong anung pah. P&W ttha deuh hruai khawhnak ding ahcun hruai lio taktak hi video i thlak i cawn caan ah ttha tein zoh tti ah attha. Hihi nuamhnak pakhat asi lengah, kan palhmi remhnak le kan thiamnak zawn tha i peknak caah attha tuk. Pello tein tuah ding asi.
4. Lentecelh: Lentecelh le hlasak cu zeidah aa saing nan ti men lai. Lente kan i celh tikah kan thabat ahar deuh. Cu nihcun hla fung thum, fung li pehtlai te kan sak tikah a kan bawmh, kan ba ti lo. Cu lengah, lente kan i celh ahcun kan fit (kan thau lo) i mi hmai kan dir tikah izumhnak (confidence) kan ngei khun. Cu nihcun thil ttha tampi achuahpi.
5. Aleng nun: Cheukhat P&W hruaitu hna cu Zarhpini P&W hruai caan lawng khi biapi ah an chiah i ni dang i mi sin nun khi biapi ah an chia lo, an duh paoh in an um. Cucu, asi ding asi lo. Zarhpini ah afel ngai ko nain, ni dangah a hrawkhrawlmi pa/nu nih biakinn ah an hruai hna tikah zeitindah na ruah? Atumtu na siah, asatu na siah, hruaitu na si. Leng na nunning cu zohchunawk na tlak lo ahcun mipi—na sining an theimi hna nih—na hruai tik hnaah zeitindah an in ruah ve kun lai? Cucaahcun, nitin na nunnak hi zohchuntlak asi ahau.
6. Hla fir hlah: Chinmi hna cu kan ratnak ram sining ruangah hla ngeihnak (copyright) hi aruahawk kan thei ttheu tawn lo; nain kan hong tthang cho deuh ve cang. Mi pakhat nih har le fe tein atuahmi hla kha asin in silole ttuanvo ngeitu sin in nawl laak hmasat loin kan sak ahcun cucu “fir” asi. Kan firmi in Pathian kan thangtthat cu adik tiah na ruat maw? Kan hla asi lomi kan sak lai tikah kan rial (print) ah siseh, kan nam (copy) ah siseh, zapi zoh awk ah kan kah (projection) ah siseh cu vialte cu fir ansi dih. Holh dang in kan mah holh ah kan lehmi zong hi angei tu nawl loin kan tuah ahcun fir asi. Cun, a bia, a music le an sakning kan remh zongah cucu adik lomi asi. ZBC hla pawl tu cu aa tel lo, zapi hman ding ah an tuahmi asi caah. Zeitindah, kan tuah kun lai hla kan ngeih ttung lo?
Christian Copyright Licensing International (CCLI) he ipehtlaih ah attha bik. CCLI hi hlaphuahtu pawl nih nawl an pek hna, ziah tiahcun an mah pumpak nih an hla hman aduhmi vialte he i pehtlaih ding cu caan zong an ngei lo i asi kho lomi asi fawn. CCLI ahhin hman duhmi paoh nih phaisa pek asi i anmah nih hlaphuahtu an pek chin hna. Aman afak lo, abik in Khrihfabu fa deuh pawl ca hrim ahcun an theihthiam ngai ko.
Firmi hla in Pathian thangtthat lo ding hi abiapi. Cucaah CCLI hi atanglei ahhin pehtlaih khawh ansi:
CCLI
17201 NE Sacramento Street
Portland, OR 97230
Ph: (503) 257-2230 or 800-234-2446
www.ccli.com
7. Tthanchonak (improvement): Music cu kan cawn deuh paoh ah kan thiam deuh ticu afiang. Cucaahcun, kan thiam deuh lomi hla aum ahcun atum tu he asatu he cu hla cu caan pek in cawn peng ding asi. Hla pakhat kan thiam ngaingai tik ah ralttha tein kan sa ngam. Cu nihcun mipi kan hruai hna tikah akan bawmh. Culengah, hlasatu pawl, atlawm bikah nikhat ah minute 15 lengmang cu hla nan sak aherh. Cun, thaw dawp le thaw chuah zong cawn chih ding asi fawn.
1 Korin 13:11 ahcun “Ngakchia ka rak si lioah ka biachim le ka thil hmuhning le ka ruahnak cu an rak ngakchia ngai. Atu cu upa ka hung si cang i ngakchia ruahning in thil ruah kha cu ka duh ti lo,” ati. P&W nan rak thawk ka ahcun ngakchia bantuk nan rak sinain atu cu nan si ti lo, nan tthang cang. Nan ngakchiat lio bantuk in ringawn tumah siseh, asak ah siseh, nan hruai hna ningah siseh tuah peng ding cu nan duh ding asi ti lo; ziahtiahcun, nan tthang cang.
BIADONGHNAK
Ahramthawk ah ka ttial cang bang Khrihfabu cu kan i dang cio hna. Pathian kan thangtthat khawh ning le kan duh ning zong aa dang cio hna. Cucaah atu ka chim ning thengtheng in i hruai ding tinak asi lo; nan i hruainak ah an bawm tu hna siseh titu khi ka saduhthah asi. Hinak ttha deuh le aa dang deuh in hruai khawh asi. Pathian nih akan pekmi kan fimnak, kan thiamnak le kan thil ti khawhnak hna hi bi tuk in ruah le hmang loin “mi dang nih tah zeitindah an tuah cio” ti zong hi zoh le cawn peng ding asi. Cu ticun kan thil tuahmi akau chin i attha chin lengmang. Pathian kan thangtthatnak ahhin tthancho peng ding hi kan rian ngan taktak asi.
